Historia
W połowie XIII wieku podziałowi władzy miejskiej na radę i wójtostwo odpowiadały w Lwówku ich dwie oddzielne siedziby, obie usytuowane w centrum miasta, na rynku. Wójt miał swą siedzibę w okazałym domu, czy też dworze w południowo – zachodnim narożniku rynku, natomiast rada początkowo zbierała się w domu kupców wzniesionym przez Bolesława Rogatkę na placu targowym, w bezpośrednim sąsiedztwie kramów sukienniczych i ław rzemieślniczych. Pierwszy organ samorządu miejskiego umiejscowiono więc tam gdzie skupiało się podległe jego władzy życie gospodarcze. Początkowo jednak dom kupców i kramy były własnością księcia, który miał też rozstrzygający wpływ na wybór rady, nic więc nie uzasadniało wydzielenia budynku ratusza dla słabej jeszcze władzy mieszczańskiej.
W miarę jak rosła władza rady miejskiej, część domu kupieckiego wyodrębniała się jako pomieszczenia przeznaczone wyłącznie dla rajców. W 1341 roku w związku z założeniem księgi miejskiej, do której wpisywano wszystkie ważne dla Lwówka sprawy, wspomniana została w źródłach sala rajców zwana Consistorium, a w 1366 roku zarówno dom, jak i siedemnaście kramów przeszło na własność miasta. Jednocześnie w tym samym roku mieszczanie uzyskali od księcia przywilej wolnego wyboru burmistrza i rady. Dopełnieniem procesu emancypacji był pierwszy, choć jeszcze krótkotrwały, wykup wójtostwa w 1377 roku. Jako, iż przeszło ono na krótko we władanie miasta, to prawdopodobnie w XIV wieku nie urządzono jeszcze w ratuszu osobnego pomieszczenia dla ławy sądowej, a rozprawy odbywały się jak wcześniej, przy ławach rozstawianych przed wójtostwem.
Wielką rozbudowę ratusza podjęto po pełnym okrzepnięciu samorządu miejskiego w drugiej połowie XV wieku, przy czym dodatkowym impulsem mogło być działanie w Lwówku wielkiej strzechy budowlanej, która przystąpiła wówczas do przebudowy kościoła parafialnego i franciszkańskiego. Prace przy ratuszu zacząć się mogły około 1479 roku, gdyż wówczas miała miejsce skarga dwojga mieszczan, protestujących przeciwko budowie ratusza, którego zbyt wysoki szczyt miał zasłaniać światło ich domom. Do budynku dobudowano wówczas wieżę, ukończoną w 1504 roku, a w latach 1522-1524 obiekt gruntownie przebudowano pod nadzorem, czy też według planów znanego mistrza budowlanego i architekta Wendela Rosskopfa. Wpływ na decyzję o przebudowie mógł mieć wielki pożar miasta z 1518 roku, który mógł uszkodzić także i ratusz. Prace kontynuowano około 1546 roku, kiedy to urządzono przede wszystkim salę rady z wykuszem i zwieńczono renesansowym już szczytem północną część budynku.
Podupadnięcie miasta w XVII wieku wpłynęło także na losy ratusza, coraz bardziej zaniedbywanego i tracącego swą okazałość. Najpilniejsze naprawy w postaci pokrycia nowego dachu przeprowadzono dopiero po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w 1690 roku. Kiedy jednak w 1740 budynek ponownie wymagał remontu dachu, miasta nie było już stać na dachówkę i częściowo użyć musiano gontu. W latach 1740-1748 dokonano licznych przeróbek wnętrz, częściowo niszcząc stare stropy i sklepienia. Poważniejsze zmiany przeprowadzono w 1767 roku, gdy pokryto budynek tynkiem i po trzech latach zmieniono hełm wieży. Ten ostatni musiano naprawiać dość często, aż do momentu zastosowania piorunochronu w 1800 roku. W latach 1902-1905 ratusz powiększono o handlowe podcienia na miejscu zburzonych kamienic przylegających od północy, uporządkowano wewnętrzne podziały ratusza i odsłonięto późnogotyckie sklepienia. W roku 1945 budynek został częściowo spalony, a następnie odbudowany w latach 1955-1958.
Architektura
Rynek lwówecki zabudowany został zarówno na obrzeżach jak i pośrodku, gdzie wzniesiono ratusz oraz przystawione do niego od północy sukiennice. Te ostatnie najpewniej były murowane i dość okazałe, podobnie jak budynek ław chlebowych i szewskich, który znajdował się od końca XV wieku po wschodniej stronie ratusza. Sąsiadowały z nim domy kupców oraz kramy innych cechów, być może częściowo murowane, w dużej jednak części z pewnością jeszcze konstrukcji drewnianej. Podobnie w pierzejach rynkowych, oprócz domu wójtostwa i kilku domów znaczniejszych kupców, jeszcze do XVI wieku panowała zabudowa drewniana, ujęta charakterystycznymi podcieniami pod którymi chronić można było przed deszczem i błotem stragany.
Pierwotny budynek ratusza (dom kupców) wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta, którego elewacje wschodnią i zachodnią ujęto w pary gotyckich szczytów podtrzymujących dwa dwuspadowe dachy. Od zachodniej strony pod koniec XV wieku do bryły ratusza przystawiono wysoką wieżę, dołem czworoboczną, wyżej cylindryczną, a w najwyższej części ośmioboczną. Jej budowa spowodowała zburzenie jednej połówki gotyckiego szczytu. Przez parter ratusza biegła z zachodu na wschód dwuprzęsłowa sień przykryta sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz wąskie przejście nakryte kolebką, prowadzące między dwoma rzędami kramów sukienniczych do wąskiej uliczki. W południowej części mieścił się drugi trakt pomieszczeń, początkowo przykrytych drewnianymi stropami. Dostępne zewnętrznymi schodami piętro przeznaczone było dla miejskiej rady. Budynek posiadał także piwnice, do których w drugiej połowie XV wieku przeniesiono winiarnię z dawnego dworu wójta.
W wyniku przebudowy z lat 20-tych XVI wieku, główne wejście do budynku mieszczące się po wschodniej stronie poprowadzono przez późnogotycką sień, nakrytą żebrowym sklepieniem wspartym na pojedynczym filarze. Żebra ułożono w wymyślne wzory sieciowe wykreślane najpewniej za pomocą cyrkla. Z sieni przejść można było bezpośrednio do sali Mieszczańskiej oraz schodami do piwnicy lub na piętro. Sala Mieszczańska była największym pomieszczeniem w budynku, dobrze oświetlonym i zwieńczonym sklepieniem o podobnym układzie żeber jak w sieni i w mniejszej izbie po stronie zachodniej. Spośród pomieszczeń na piętrze sklepieniem przykryto tylko jedną salę ławy przy wieży, pozostałe pomieszczenia zwieńczone były ozdobnymi drewnianymi stropami. Ta część ratusza przeznaczona była dla władz miasta z radą, ławą i burmistrzem na czele, natomiast na parterze odbywały się zebrania mieszczan, a w piwnicy miał miejsce wyszynk piwa i wina. Wieża mieściła w przyziemiu więzienie, na piętrze zaś archiwum miejskie, pełniła także rolę wyraźnego znaku samorządu miejskiego, poczucia niezależności i siły mieszczan.
Budynek ław chlebowych i szewskich zajął miejsce dawnych kramów drewnianych pośrodku wewnętrznego bloku rynkowego. Wzniesiono go naprzeciw wschodniej fasady ratusza jako długą halę rozdzieloną w połowie dziedzińcem i otwartą od wschodu i zachodu szerokimi, ostrołukowymi bramami. Obie części miały podobny wygląd. Ich zwieńczenie stanowił stromy, dwuspadowy dach, a na fasadzie zachodniej umieszczono kamienne godła obu cechów: precel piekarzy z datą 1494 oraz but szewców.
Stan obecny
Średniowieczna część ratusza obecnie stanowi jego zachodnią cześć, przylegającą do wieży, a kilka jego sal składa się obecnie na jeden z najbogatszych na Śląsku zespół późnogotyckich wnętrz. Tuż obok ratusza , po wschodniej stronie zobaczyć można gotycką kamienicę ław chlebowych i szewskich z 1494 roku, zachowaną do dnia dzisiejszego bez części wschodniej, zburzonej w drugiej połowie XIX wieku.
pokaż kamienice ław chlebowych na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Bossowski J.A., Ratusz i stary rynek we Lwówku Śląskim, Lwówek Śląski 2005.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Zlat M., Lwówek, Warszawa 1961.