Historia
W 1241 roku ziemie Królestwa Węgierskiego po przekroczeniu Dunaju najechały wojska mongolskie. Mieszkańcy Wyszegradu (Visegrád) opuścili wówczas stary zamek na wzgórzu Sibrik i uciekli do pobliskich lasów. Gdy około 1248 roku rozeszła się wieść o kolejnym ataku mongolskim, królowa Maria Laskarina, żona Beli IV, rozpoczęła budowę nowego, znacznie silniejszego i nowocześniejszego zamku, usytuowanego na jałowym wzgórzu nad zniszczonym Wyszegradem. Jak stwierdzono w późniejszym dokumencie Beli IV, królowa zbudowała zamek „ze względu na nowe niebezpieczeństwo tatarskie, które zagrażało każdego dnia…”, „dla ochrony wdów i sierot…”, kosztem własnych klejnotów i złotych przedmiotów. Prace budowlane posuwały się w szybkim tempie. Do 1251 roku część zamku mogła być ukończona, gdyż królowa wydała w tym roku dokument w Wyszegradzie, a w 1258 roku kapituła ostrzyhomska udała się do Wyszegradu w celu uwierzytelnienia testamentu żony ispána (komesa) Fülöpa. Zamek służył wówczas jako siedziba ispána leśnego majątku Pilis, urzędu po raz pierwszy odnotowanego w 1225 roku.
W 1259 roku król Bela IV podarował zamek wyszegradzki wraz z dobrami Pilis swojej żonie, królowej Marii. W akcie darowizny odnotowano historię budowy nowego zamku, choć jego nazwa po raz pierwszy wymieniona została dopiero w transkrypcji opublikowanej w 1264 roku. Powodem donacji Wyszegradu było oczywiście osobiste przywiązanie królowej do zamku z czasów młodości. Zadaniem militarnym zamku było blokowanie drogi biegnącej ze wschodu na zachód wzdłuż brzegów Dunaju, jego pomieszczenia mieszkalne zapewniały także zakwaterowanie dla garnizonu ispána, a okazjonalnie dla pary królewskiej. Ponadto przed południową bramą dolnej części zamku, nad portem, osiedlili się osadnicy niemieccy, w średniowieczu zwani gośćmi (hospes), którzy w 1285 roku otrzymali od Władysława IV ziemię Maros po drugiej stronie Dunaju.
Królowa Maria zachowała zamek w Wyszegradzie i majątek Pilis do końca życia. Po jej śmierci w 1270 roku odziedziczyła go żona jej wnuka, późniejszego króla Władysława IV Kumańczyka, królowa Izabella Andegaweńska, która pozostała w Węgrzech nawet po śmierci męża, aż do 1300 roku. Za panowania Władysława w kraju zapanowała anarchia, przy czym w 1284 roku zaatakowano również zamek wyszegradzki, którego bronił ispán János. Po śmierci na początku 1301 roku ostatniego władcy z dynastii Arpadów, Andrzeja III, wszyscy pretendenci do tronu uznali za ważne zdobycie Wyszegradu, jednej z największych twierdz w kraju. Zamek najpierw dostał się w ręce króla Wacława czeskiego, następnie po opuszczeniu przez niego kraju i abdykacji na rzecz Ottona Bawarskiego, zajął go drugi pretendent do tronu, Karol I Andegaweński. Karol Robert około 1308-1309 podarował go Máté Csákowi, możnemu władającemu północną częścią kraju. Csák wkrótce jednak zwrócił się przeciwko Karolowi, więc zwolennicy króla na czele z Tamásem Szécsényi, odbili Wyszegrad w 1317 roku. Po oblężeniu król naprawił i wzmocnił zamek, a do 1321 roku pokonał Máté Csáka i zlikwidował niezależność północnej prowincji królestwa. Wydarzenie to oznaczało utratę przez Wyszegrad znaczenia militarnego.
Ugruntowanie panowania Karola Roberta mogło się wiązać z przeniesieniem królewskiej siedziby z powrotem do centrum kraju, gdzie rezydowali jego poprzednicy z rodu Arpadów. Karol szukał jednak siedziby, w której nie musiał dzielić się miejscem z potężnymi instytucjami kościelnymi, jak w starych miastach środkowej części kraju: Esztergom, Székesfehérvár czy Óbuda, i nie musiał obawiać się wrogiej mu ludności, jak w zamieszkiwanej przez Węgrów i Niemców Budzie, największym mieście regionu. Na nową siedzibę dobrze nadawał się bezpieczny, duży i nowoczesny zamek wyszegradzki. Dwór królewski przeniósł się do zamku już w 1323 roku, a do 1325 roku ukończono budowę kaplicy zamkowej pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, najprawdopodobniej umieszczonej w wieży mieszkalnej zamku dolnego. Została ona wraz z najbliższym otoczeniem przebudowana, rozpoczęto też prace nad położonym po stronie południowej pałacem, zaś osada wyszegradzka otrzymała prawa miejskie podobne do przywilejów miasta Budy. Ponadto na przeciwnym brzegu Dunaju przywilejami obdarzono osadę Maros.
W 1330 roku w pałacu po południowej stronie zamku doszło do nieudanego zamachu na życie Karola Roberta, przeprowadzonego przez palatyna Feliciána Zácha. Na skutek tego wydarzenia większe znaczenie zyskał mniej wygodny ale bezpieczniejszy zamek wyszegradzki, kosztem położonego nad brzegiem rzeki, łatwo dostępnego pałacu. Zamek przebudowano następnie zgodnie z potrzebami dworu i wyposażono w skrzydła pałacowe odpowiadające funkcjom mieszkalnym i reprezentacyjnym. W komnatach tych w 1335 roku na zaproszenie Karola I przebywali król czeski Jan, król polski Kazimierz oraz delegacja krzyżacka, którzy spotkali się na zamku, aby dyplomatycznie rozstrzygnąć spory między swoimi krajami. Oprócz nich w kongresie uczestniczyli: syn króla Jana, margrabia morawski Karol, późniejszy cesarz Karol IV, książę Ludwik Andegaweński, późniejszy król węgierski, książę dobrzyński Władysław, książę Rudolf I Saski, książę śląski Bolesław III, nuncjusz papieski Galhard, kilku biskupów i baronów oraz liczni rycerze. Trwający 3-4 tygodnie zjazd oprócz porozumień pokojowych czesko-polskich i polsko-krzyżackich zakończył się także czesko-węgierskim sojuszem przeciwko Austrii. Umowy zawarte w Wyszegradzie w 1335 roku zapewniły pokój między jego uczestnikami na pół wieku.
Karol Robert zmarł na zamku w Wyszegradzie w 1342 roku. Po śmierci ojca Ludwik I natychmiast przystąpił do przebudowy rezydencji, ale postanowił przenieść dwór z trudno dostępnego zamku na szczycie góry, do zabudowań nad brzegiem Dunaju i to na nich skupił główne inwestycje budowlane. Wkrótce jednak prace przerwano z powodu rozpoczęcia wojny z Królestwem Neapolu. W obu kampaniach w latach 1347-1348 i 1350, władca brał udział osobiście. W czasie swojej nieobecności rządy nad krajem powierzył młodszemu bratu, księciu Stafanowi, który swój dwór założył w Budzie, przez co królewskie urzędy opuściły Wyszegrad w 1347 roku. Powróciły po zakończeniu wojny w 1352 roku, ale prowadzone w dalszym ciągu rozbudowy pałacu z lat 60-tych i 70-tych XIV wieku sprawiły, że przejął on funkcje reprezentacyjno – mieszkalne zamku. Na samym zamku przebudowy objęły skrzydło zachodnie, dotąd drewniane, przekształcone na murowane i podwyższone. Ponadto rozwijało się miasto, w którym Elżbieta, matka Ludwika, ufundowała klasztor augustianów z masywną wieżą. Umieszczony w niej dzwon, jakoby największy w ówczesnej Europie, został odlany przez północnoniemieckich mistrzów na dziedzińcu zamku dolnego.
Pod koniec XIV wieku Zygmunt Luksemburczyk i królowa Maria wzorem wzorem poprzedników umieścili swoją siedzibę w Wyszegradzie, choć para królewska często przebywała również w Budzie. Zamek przypuszczalnie już od czasów Karola Roberta był miejscem przechowywania węgierskich klejnotów koronacyjnych, a z pewnością funkcję tą pełnił od czasów Zygmunt. Za władcy tego kontynuowano rozbudowę pałacu i zamku, ukończoną około 1409 roku, kiedy dwór królewski przeniósł się na stałe do Budy. Pomimo tego władca przebywał w Wyszegradzie bardzo często: w 1410 przyjął księcia saskiego i hrabiego norymberskiego, w 1412 króla polskiego, a w latach 1423-1424 kilkukrotnie gościł króla duńskiego. Nawet gdy przebywał za granicą w latach 1412-1416, urzędy dworskie znajdowały się w Wyszegradzie, choć zapewne zajmowały wygodniejsze pomieszczenia w pałacu niż na wysokiej górze zamkowej.
Po śmierci króla Władysława III w bitwie pod Warną w 1444 roku, krajem faktycznie rządził namiestnik János Hunyadi, dzielący władzę ze swoim sojusznikiem Miklósem Újlaki, który posiadał w swych rękach Wyszegrad. Hunyadi zmarł w 1456 roku podczas epidemii po zwycięstwie nad tureckim sułtanem pod Belgradem. W 1458 roku królem obrany został jego syn, Maciej Korwin, a rangę regenta wraz z zamkami królewskimi, w tym wyszegradzkimi, otrzymał Mihály Szilágyi. Mimo młodego wieku Maciej nie tolerował kurateli swojego wuja, co szybko przerodziło się w otwarty konflikt. Wiosną 1459 roku, na rozkaz króla, kapitan Péter Mayos i jego piechota oblegli zamek w Wyszegradzie, którego strzegł garnizon rodu Szilágy. Już jednak jesienią tego samego roku, król zwrócił wujowi Wyszegrad po dojściu z nim do porozumienia, choć Mihály Szilágyi rok później został schwytany i stracony przez Turków. Tym samym zamek przeszedł ponownie na króla, a ten podarował go swojej żonie Katarzynie z Podiebradów. Po jej śmierci w 1464 roku zamek powrócił w ręce króla i stał się raz jeszcze miejscem przechowywania królewskich regaliów, odzyskanych po wywiezieniu do Austrii przez Elżbietę Luksemburską (która skradła je z zamku przy pomocy dwórki). Jednocześnie zamek służył jako więzienie dla szlacheckich jeńców królewskich: w latach 1469-1472 mieszkał w nim książę Wiktoryn, pojmany syn króla czeskiego, a potem wiosną 1972 roku arcybiskup János Vitéz z Esztergomia, który brał udział w spisku przeciwko królowi. W latach 1462-1475, prawdopodobnie pod przymusem, rezydentem zamku wyszegradzkiego był Vlad Ţepeş IV zwany Palownikiem, inspiracja dla postaci Draculi. Pod koniec XV wieku zamek w Wyszegradzie, choć nie w tak dużym stopniu jak pobliski pałac, został poddany późnogotyckiej przebudowie.
Pod koniec życia Maciej Krowin wymógł na szlachcie, że w przypadku jego śmierci, jego nieślubny syn Jan Korwin obrany zostanie na władcę Węgier. Aby wyegzekwować swą wolę, powierzył Janowi najważniejsze zamki w kraju, w tym Wyszegrad. W imieniu księcia strzegł go najwierniejszy zwolennik króla, Balázs Ráskai. Po śmierci Macieja niektórzy panowie, w tym Pál Kinizsi i István Báthory, złamali jednak przysięgę i poparli wybór na tron władcę z dynastii Jagiellonów. Jan Korwin został pokonany w polu, a zamek wyszegradzki został zdobyty po pożarze jednej z wież. Władysław II Jagiellończyk zaakceptował określone przez sejm warunki jego wyboru na króla, między innymi zachowanie korony zgodnie z tradycją na zamku wyszegradzkim. Sam zamek miał być chroniony przez parlament i władca musiał go powierzyć wybranym urzędnikom.
Klęska pod Mohaczem w 1526 roku i śmierć króla Ludwika Jagiellończyka sprawiła między innymi, że królowa Maria uciekła ze skarbami z pałaców Budy i Wyszegradu do Bratysławy. Armia sułtana najechała zamek wyszegradzki, który w odróżnieniu od pałacu, został obroniony przez chroniących się w nim okolicznych chłopów i mnichów. Po odwrocie wojsk tureckich, Jan Zápolya, pan zamku wyszegradzkiego i wojewoda Siedmiogrodu, koronował się regaliami powierzonymi jego pieczy. Na króla przy poparciu części panów węgierskich obrany został także austriacki arcyksiążę Ferdynand Habsburg, który pretendował do tronu zarówno węgierskiego jak i czeskiego, na podstawie traktatu sukcesyjnego zawartego wcześniej z Jagiellonami. Latem 1527 roku jego armia dowodzona przez Tamása Nádasdy zdobyła zamek wyszegradzki. Ferdynand udał się następnie do siedziby węgierskich królów, gdzie zachwycony pałacem i zamkiem nakazał je naprawić. Jednak już w 1529 roku wojska sułtana Sulejmana I idące na Wiedeń zdobyły zamek wraz ze strzeżoną tam koroną, a następnie sułtan przekazał regalia Janowi Zápolya. Zamek nie pozostawał jednak długo w posiadaniu Jana, bowiem w 1530 roku odbił go generał Ferdynanda, Wilhelm von Roggendorf. Rok później w Wyszegradzie przeprowadzono negocjacje pokojowe między przedstawicielami obu królów: Wilhelmem von Roggendorf i Hieronimem Łaskim. Pod koniec kilku rund rokowań strony powierzyły zamek pod nadzór króla polskiego i księcia saskiego jako gwarancję rocznego rozejmu, po którego zakończeniu w 1532 roku wojska króla Jana wyruszyły na oblężenie Wyszegradu. O skutecznej obronie zadecydowali wówczas hiszpańscy najemnicy chroniący dolnej części zamku, przez co Zápolya musiał przeprowadzić kolejne oblężenie w drugiej połowie tamtego roku. Wojnę między Ferdynandem i Janem zakończył dopiero pokój zawarty w 1538 roku, w którym podzielili oni między siebie kraj i określili zasady dziedziczenia. W jednej z klauzul ustalili też w jaki sposób wspólnie zapewnią wzmocnienie węgierskiej floty na Dunaju, stacjonującej w Wyszehradzie, gdyby Turcy na wieść o zawarciu pokoju przypuścili atak na Budę.
W 1539 roku król Jan ożenił się z Izabellą Jagiellonką, a po ślubie razem zwiedzili Wyszegrad, gdzie z tej okazji częściowo odnowiono budynek pałacu. Była to ostatnia wizyta węgierskiego władcy na zamku. Latem 1540 roku król Jan zmarł. Jego zwolennicy naruszyli porozumienie z Habsburgiem i nie przekazali kontrolowanych przez siebie części kraju, ale wybrali na króla Węgier małoletniego syna Jana. Król Ferdynand natychmiast wysłał armię do Budy pod dowództwem Leonharda von Velsa. Armia dotarła pod Wyszegrad, przystępując do oblężenia zamku dolnego. Po pięciu dniach ciężkich walk artyleria spowodowała tak poważne uszkodzenia murów zamkowych, łącznie z wyburzeniem południowego narożnika wieży mieszkalnej, że obrońcy poddali się. Zamek górny zdobyty został w trakcie kolejnego oblężenia pod koniec 1540 roku. I tym razem obrońcy poddali się po zawaleniu głównej wieży. Po zakończeniu walk przystąpiono co prawda do napraw, ale gdy w 1541 roku Turcy zajęli Budę a w 1543 roku Ostrzyhom, sytuacja strategiczna Wyszegradu stała się beznadziejna. W 1544 wojska tureckie w ciągu kilku dni zajęły zamek dolny. Zamek górny bronił się pod wodzą Pétera Amadé przez miesiąc, lecz obrońcy zostali zmuszeni do kapitulacji z powodu braku wody. 200-osobowy garnizon który opuścił zamek, została wyrżnięty przez Turków pomimo otrzymania gwarancji swobodnego odwrotu.
W czasie tureckiej okupacji miasto wyszegradzkie wyludniło się, pałac popadł w ruinę, a zamek stał się jednym z odległych i niezbyt ważnych punktów garnizonowych na granicy ogromnego imperium osmańskiego. Na przełomie XVI i XVII wieku wojna piętnastoletnia, a następnie wojny wyzwoleńcze z końca XVII stulecia przyczyniły się do jego kolejnych zniszczeń. W 1685 roku gwardia turecka na stałe opuściła wyszegradzki zamek, który następnie został uznany za nie do obrony i zburzony.
Architektura
Zamek wybudowany został na wysokiej, skalistej górze, dominującej nad zakolem Dunaju, który opływał jej stoki od północy i zachodu. Najbardziej strome, nieprzystępne skarpy opadały ku rzece po stronie zachodniej. Na północnym – zachodzie spadek terenu choć duży, był jednak łagodniejszy, co umożliwiło przeznaczenie tego obszaru pod budowę zamku dolnego, rozłożonego na pagórku nad brzegiem Dunaju. Od wschodu i południa stoki opadały ku dolinie oddzielającej górę od pozostałej części masywu, przy czym najłagodniejszy ale wąski spadek terenu po stronie wschodniej przeznaczono na poprowadzenie drogi dojazdowej do zamku.
Surowcem do budowy zamku były wydobywane lokalnie skały wulkaniczne i tufy andezytowe. Zewnętrzne lico murów zamkowych i budynków mieszkalnych w większości wykonane było z łamanego kamienia lub z grubsza ciosanych bloków. W mniejszym stopniu użyto też w niektórych miejscach dokładniej opracowanych kwadr. Detale architektoniczne kształtowano z wapienia, częściowo odzyskiwanego ze starego zamku Sibrik, zaś w okresie późnogotyckim korzystano także z piaskowca.
Zamek górny dostosowany został w planie do kształtu terenu, a więc do szczytu wzniesienia, za sprawą którego utworzono założenie zbliżone do trójkąta. Otaczające dziedziniec stosunkowo proste kurtyny połączone zostały z wieżą główną umieszczoną blisko narożnika północno – wschodniego, wieżą bramną stanowiącą narożnik południowy zamku i czworobocznym budynkiem o wieżowym charakterze w narożniku zachodnim. Ten ostatni połączony został z długim murem biegnącym w dół stoków ku zamkowi dolnemu nad brzegiem Dunaju. Wieża główna zamku górnego wzniesiona została na rzucie pięcioboku z dwoma ścianami tworzącymi kąt ostry skierowanymi ku wschodowi, a więc ku miejscu z którego spodziewano się największego zagrożenia. Wieża bramna poprzedzona była przekopem wykutym w skale. Jej przejazd zamykany był mostem zwodzonym, po podniesieniu chowanym do czworobocznej wnęki w fasadzie. Kurtyny murów przypuszczalnie wieńczył chodnik straży z blankowanym przedpiersiem.
Główną budowlą zamku dolnego była masywna wieża mieszkalna (później nazwana Wieżą Salomona), wzniesiona na niewielkim pagórku, na planie nietypowego, wydłużonego sześcioboku. Jej kształt nieco przypominał wieżę główną zamku górnego, ale zamiast jednego narożnika z ostrym kątem posiadała dwa, skierowane ku północy i południowi. Północy narożnik, jako bardziej narażony na ostrzał, skonstruowany był z pełnego muru, natomiast południowy wypełniała spiralna klatka schodowa. W XIII wieku łączyła ona pięć pięter rozdzielonych płaskimi stropami, za wyjątkiem najniższego przyziemia. Najniższa kondygnacja pełniła rolę składu czy też spiżarni, cztery wyższe kondygnacje miały funkcje mieszkalne, najwyższa zaś była poziomem obronnym, otoczonym drewnianym gankiem hurdycji. Pomieszczenia mieszkalne ogrzewane były kominkami i oświetlane od pierwszego do czwartego piętra od wschodu i zachodu dużymi, dwudzielnymi oknami, od wewnątrz wyposażonymi w boczne siedziska. Okna rozdzielały kolumienki z cokołami i zdobionymi kapitelami, osadzone w półkolistych wnękach. Oprócz nich mury przebite były jedynie szczelinowymi otworami strzeleckimi i portalami. Wejście do wieży wiodło od strony wschodniej po umieszczonej na poziomie drugiego piętra zwodzonej kładce, połączonej pierwotnie z drewnianymi schodami, a następnie z sąsiednim murem obronnym. Funkcjonowało też wschodnie wejście na poziomie gruntu. Zwieńczenie budowli stanowił dookolny chodnik straży ukryty za krenelażem ze szczelinowymi, rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi w merlonach.
Wieża mieszkalna zamku dolnego była budowlą wolnostojącą, ale od północy i zachodu w bliskiej odległości przebiegał mur obronny. Pomimo znacznej stromizny stoków łączył się on z zamkiem górnym, ochraniał donżon od strony nabrzeża i dochodził do skalnych klifów po południowej stronie wieży, przy czym zamek dolny był znacznie bardziej ufortyfikowany od północy niż od południa (pod względem ataku machin oblężniczych największe niebezpieczeństwo stwarzało leżące na północy wzgórze Sibrik). Mury wzmocnione były czterema czworobocznymi basztami, z których trzy północne były częściowo wysunięte przed sąsiednie kurtyny, a zachodnia w całości umieszczona po wewnętrznej stronie muru. Rolę flankującą spełniać mogło załamanie muru w południowej części założenia, ochraniające bramę skierowaną w stronę dworu i późniejszego pałacu królewskiego. Mniejsza furta znajdowała się bliżej brzegu po stronie zachodniej w kurtynie tworzącej niewielki uskok muru, a brama północna umieszczona była w jednej z czworobocznych baszt, którą usytuowano pod skosem w stosunku do muru obronnego. Do elewacji kurtyn dostawione były ponadto co najmniej dwa małe ryzality, pełniące zapewne funkcje latryn.
W pierwszej ćwierci XIV wieku Karol Robert otoczył donżon zamku dolnego murem, dobudowanym z dwóch stron do muru XIII-wiecznego. Z powodu różnicy poziomu terenu utworzone zostały dwa niewielkie dziedzińce. Zachodni wytyczony został dookoła wieży mieszkalnej i połączony z bramami na północy i południu, a także z parterowym wejściem do wieży, zaś wyższy wschodni stanowił miejsce z którego zwodzona kładka prowadziła do wejścia na drugim piętrze donżonu. Na wyższym dziedzińcu zlokalizowany został też budynek mennicy królewskiej. Wewnątrz donżonu na mniejsze cztery pomieszczenia podzielono najniższą kondygnację, a pierwsze piętro rozdzielono na dwa pomieszczenia i podsklepiono. Podzielenie piętra ścianką na osi północ – południe sprawiło, iż z użytku wyłączony został kominek. Drugie piętro także podzielono, ale przegrodą na linii wschód – zachód. Każdą z dwóch górnych kondygnacji podzielono murowanymi ściankami na dwa pomieszczenia, przy czym najwyższą kondygnację podsklepiono na poziomie dawnego otwartego tarasu. Postanowiono również lepiej zadbać o sprawy higieny, gdyż po stronie zachodniej do elewacji dostawiono sięgający czwartego piętra ryzalit, mieszczący za półkolistymi przejściami latryny. Ponadto wieżę ze względu na ostry zimowy klimat zwieńczono wysokim dachem kalenicowym.
Między pierwszą a drugą ćwiercią XIV wieku znacznie powieszony został zamek górny. Wzniesiony został zewnętrzny obwód muru obronnego, położonego niżej na stokach góry i powtarzającego z grubsza obrys rdzenia zamku. Grubością wyróżniały się odcinki muru na najbardziej zagrożonej stronie wschodniej i południowej. Tam przed wieżą bramną utworzony został z grubsza trójkątny w planie narożnik zamku, otaczający stary przekop przed którym droga dojazdowa wewnątrz młodszych murów zakręcała ku wschodowi by osiągnąć bramę zewnętrzną, poprzedzoną mostem zwodzonym opartym na dwóch filarach. Na obszarze międzymurza zachodniego umieszczona została studnia, zaś w północno – zachodniej części parcham przedzielono poprzecznym murem z furtą.
Na terenie najstarszej części zamku górnego gruntownie przebudowany został zachodni narożnik, pozbawiony XIII-wiecznego wieżowego budynku. Przestrzeń mieszkalną powiększyły natomiast dwa trójkondygnacyjne skrzydła przystawione do wewnętrznych ścian muru obronnego, umieszczone po bokach wieży bramnej i skomunikowane z nią na poziomie piętra. Na pierwszym piętrze zachodniego znajdowało się obite drewnem pomieszczenie, być może ogrzewane piecem typu hypocaustum. Parter i drugie piętro zajmowały większe pomieszczenia. Skrzydło wschodnie także mogło być jednoprzestrzenne na każdej kondygnacji i podobnie jak zachodnie rozdzielone drewnianymi stropami. Dodatkowe zabudowania zapewne stanęły wówczas po północno – zachodniej stronie dziedzińca, ale były one jeszcze konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Dopiero w latach 60-tych XIX wieku przekształcono je na murowane i podwyższono. Na ścianie zachodniej drugiego piętra osadzono wielobocznie zamknięty wykusz, natomiast przed elewacją od strony dziedzińca górnej kondygnacji umieszczono drewniany ganek wsparty na kamiennych wspornikach. Następnie w początkach XV wieku wybudowano skrzydło północne. W czasach Zygmunta Luksemburczyka utworzony został także trzeci obwód muru obronnego otaczającego cały zamek górny. W jego północno – wschodnim, wysuniętym narożniku umieszczono budynek bramny, charakteryzujący się nietypową, dwuścienną elewacją boczną z machikułami na poziomie pierwszego piętra.
Późnogotycka rozbudowa zamku z końca XV wieku skupiona była przede wszystkich na mieszkalno – reprezentacyjnych walorach zamku. Podwyższone i ujednolicone zostały wszystkie skrzydła, przez co wieża główna nie stanowiła już tak wyraźnej dominanty, przewyższając sąsiednie zabudowania tylko o jedno piętro. Do ścian dostawiono liczne ryzality, wykusze okienne oraz latrynowe, elewacje zaś pokryto malowanym boniowaniem naśladującym białe kwadry rozdzielone czerwonym spoinowaniem. Ponadto pomniejszony został dziedziniec, odtąd otoczony ze wszystkich stron zabudowaniami, które wypełniły ostatnie luki pomiędzy skrzydłami i wieżą główną. Piwnice oraz przyziemia wszystkich budynków przesklepiono, piętro skrzydła wschodniego zaopatrzono w późnogotyckie sklepienie sieciowe. Wcześniejsze okna zostały w większości zastąpione późnogotyckimi, czworobocznymi oknami różnej wielkości. Dodatkowe zabudowania o charakterze gospodarczym usytuowano wzdłuż muru na terenie parchamu południowo – zachodniego, między pierwszym a drugim obwodem muru. Wzniesione zostały tam dwa podłużne skrzydła rozdzielone XIV-wieczną studnią. Z powodu ich budowy znacznie podwyższono mury zamkowe.
Stan obecny
Zamek górny znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, z widocznymi jednak wciąż trzema pierścieniami murów obronnych. Zachowały się dolne partie budynku bramnego z czasów Zygmunta Luksemburczyka, częściowo odtworzono wieżę bramną z XIII wieku. Zabudowa mieszkalna i gospodarcza została znacznie zdegradowana, choć zachowało się kilka otworów okiennych i portali. Po przeprowadzeniu prac rewitalizacyjnych udostępnione zostało też kilka pomieszczeń w przyziemiu niektórych skrzydeł. W lepszym stanie przetrwał zamek dolny z donżonem zwanym niewłaściwie Wieżą Salomona, basztą bramną i pozostałościami wspinającego się po stokach wzgórza muru. Niestety zniszczony południowy narożnik donżonu odbudowany został przy użyciu betonu, metalu i innych współczesnych materiałów budowlanych. Skutecznie oszpecają go poziome współczesne okna oraz betonowo – stalowa galeria na miejscu dawnej hurdycji. Zarówno zamek dolny jak i górny udostępnione są dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Albert T., A visegrádi vár fejlesztése, „Archaeologia – Altum Castrum Online”, Visegrád 2016.
Buzás G., Visegrád a római erődtől Mátyás király palotájáig, „Korok, kultúrák, lelőhelyek”, Hódmezővásárhely 2023.
Buzás G., Szőke M., A visegrádi vár és királyi palota a 14-15. században, „Castrum Bene 2/1990”, Budapest 1992.
Bozóki L., A visegrádi Salamon-torony építés és helyreállítás története, „Archaeologia – Altum Castrum Online”, Visegrád 2014.
Bozóki L., Visegrád, alsó- és felsővár, „Lapidarium Hungaricum 8”, Budapest 2012.