Historia
Wieś Túrricse istniała już w połowie XIII wieku, kiedy to składała się z dwóch części: Belricse i Külricse. Jedyna średniowieczna wzmianka o jej kościele odnotowana została w 1500 roku w oszacowaniu majątkowym, w którym zapisano, że był budowlą bez wieży, murowaną, otoczoną cmentarzem. Kościół zapewne zbudowany został niewiele wcześniej, w ostatnich latach XV wieku. W drugiej połowie XV wieku, a także jeszcze w połowie XVI wieku wieś była własnością biskupa waradyńskiego, kapituły i rodziny Várdai. Ponieważ wspomniana powyżej wycena majątku z 1500 roku została wystawiona dla Judyty, córki zmarłego László Várdai, budowa kościoła bezpośrednio przed tym wydarzeniem prowadzona była zapewne z jego fundacji.
W XVI wieku kościół przejęty został przez protestantów, co mogło spowodować pierwsze nowożytne zmiany w wystroju i wyposażeniu budowli. W 1746 roku a następnie w latach 1790-1792 przeprowadzono w kościele naprawy, połączone z rozebraniem gotyckiego sklepienie prezbiterium i arkady tęczy, a następnie założeniem stropu kasetonowego nad całością budowli. Kolejne prace remontowo – budowlane prowadzono w 1872 roku.
Architektura
Kościół uzyskał skromną formę o niewielkich wymiarach typowych dla wiejskich budowli sakralnych. Utworzyła go prostokątna nawa oraz niewiele węższe, pierwotnie niższe prezbiterium, po stronie wschodniej zamknięte wielobocznie (pięć boków ośmioboku). Do prezbiterium przylegała od strony północnej zakrystia. Jej wschodnia ściana połączona była z północno – wschodnim narożnikiem prezbiterium, a zachodnia z północno – wschodnim narożnikiem nawy. Fundamenty budowli wykonano z eratycznego kamienia, górne ściany z cegły, a niektóre elementy konstrukcyjne oraz detale z kamienia ciosowego.
Budowla opięta została cokołem, natomiast ani nawa, ani prezbiterium kościoła nie zostały wzmocnione zewnętrznymi przyporami. Jedynie w zachodnich narożnikach nawy utworzono bardzo nietypowe ukośnie ustawione bloki, niewiele wyższe od cokołu, zakończone ścięciem i przypominające miniaturowe szkarpy. Proste elewacje przepruto stosunkowo wąskimi oknami o obustronnych rozglifieniach, przy czym utworzono je tylko w ścianie południowej (dwa w nawie, jedno w prezbiterium), przedkładając ciepło i brak przeciągów nad lepsze oświetlenie.
Wejście umieszczono na osi ściany zachodniej, w portalu o bogatym i delikatnym profilowaniu powyżej cokołu, zamkniętym łukiem w ośli grzbiet, ale ze środkowym wybrzuszeniem o charakterystycznych ostrych załamaniach. Niezwykłą dekorację portalu uzyskano także dzięki naturalnym, falistym, różnobarwnym żyłom kamienia. Zwieńczenie w ośli grzbiet zastosowano także w portalu wiodącym z prezbiterium do zakrystii. Od nawy prezbiterium oddzielone było arkadą tęczy, przypuszczalnie o ostrołucznym wykroju. We wschodnim odcinku ściany południowej prezbiterium umieszczona została wnęka pod sedilia, zamknięta łukiem odcinkowym. Prezbiterium nakrywało pierwotnie sklepienie żebrowe.
Stan obecny
Kościół zasadniczo zachował formę małej średniowiecznej, wiejskiej budowli sakralnej, choć nie przetrwała do czasów współczesnych zakrystia, odkryta podczas badań archeologicznych. Mury prezbiterium były pierwotnie niższe o około pół metra, natomiast okna w okresie nowożytnym nieco poszerzono i nieco podwyższono ich okapy. Wewnątrz nawy nie ma już dziś średniowiecznych detali, rozebrana została w okresie nowożytnym arkada tęczy, nie zachowało się także sklepienie w prezbiterium. Warto zwrócić uwagę na zachodni portal wejściowy, zachował się też odkryty w czasie remontu portal wiodący z prezbiterium do zakrystii. Znajdująca się obok kościoła wolnostojąca dzwonnica pochodzi z XIX stulecia, ale powstała na miejscu starszej, drewnianej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Papp S., Túrricse, református templom [w:] Középkori egyházi építészet Szatmárban, red. T.Kollár, Nyíregyháza 2011.