Historia
Nazwa Sümeg po raz pierwszy pojawiła się w źródłach pisanych w 1280 roku, choć nie dotyczyła jeszcze zamku, który odnotowany został dopiero w 1318 roku, kiedy wspomniano jego zarządcę Pétera, syna komesa (ispána) Bedera. Zamek zapewne zbudowano na przełomie XIII i XIV wieku jako własność biskupstwa Veszprém, obejmującą też osadę targową i kilka okolicznych wsi.
W XIV i XV wieku Sümeg poddawany był przekształceniom, ale przez większość średniowiecza pozostawał budowlą niezbyt rozbudowaną i stosunkowo prostą. Dlatego pomimo usytuowania na wyniosłej górze, w trakcie oblężenia z 1440 roku, prowadzonego w imieniu owdowiałej królowej Elżbiety Luksemburskiej, napastnikom udało się zablokować zamek własnymi obwarowaniami. Obszar zamku znacznie powiększył się na przełomie XV i XVI wieku wraz z rozbudową dziedzińca północnego, natomiast za rządów Tamása Szalaházy, który sprawował urząd biskupa w latach 1524-1528, wnętrza zabudowań zamkowych przekształcono w duchu renesansu.
W 1552 roku pod naporem Turków upadło Veszprém, przez co Sümeg przejęło rolę biskupiej siedziby i królewskiej przygranicznej twierdzy. Wpłynęło to na kolejne przebudowy, które miały miejsce za biskupa Andrása Kövessy urzędującego w okresie 1553-1568 i magnackiego panowania w Sümeg Józsy Ormányi, gdy na zamku pracował mistrz budowlany Giovanni Maria de Speciacasa. W 1562 roku piorun uderzył w średniowieczną wieżę południową, w której przechowywano proch strzelniczy. Kamień ze zniszczonych wówczas części został wykorzystany do okładziny muru innych części zamku, przebudowano wówczas także kaplicę i prawie w całości wieżę.
W latach 1705-1709 zamek przejęty został przez antyhabsburskich powstańców, służąc im jako magazyn broni i amunicji, w którym między innymi działała prochownia. Następnie do 1720 roku stacjonowały w nim wojska cesarskie, które opuszczając Sümeg zniszczyły zamek. W 1745 roku biskup Márton Bíró Padányi poprosił Marię Teresę o pozwolenie na jego odbudowę, lecz ponieważ jej nie otrzymał, rozpoczął rozbudowę rezydencji biskupiej u podnóża zamku. Opuszczona średniowiecza budowla została natomiast pozostawiona w ruinie.
Architektura
Zamek zbudowany został na górskim stożku dominującym nad nizinnym terenem po północno – zachodniej stronie Balatonu. Choć stoki wzniesienia były wysokie z każdej strony, to najlepiej zabezpieczona naturalnymi warunkami terenu była chroniona skalistymi skarpami część południowa, wschodnia i zachodnia. Na północy natomiast stoki opadały nieco łagodniej, pod mniejszym kątem i na większym obszarze.
Najstarszą część zamku usytuowano na najwyżej położonym i zrazem najlepiej chronionym południowym cyplu wzgórza. Wzniesiona została tam masywna, czworoboczna wieża, otoczona grubym murem i dostępna tylko przez furtę dla pieszych w jego północnej ścianie. Po wschodniej stronie ciasnego dziedzińca znajdować się mógł nieduży budynek mieszkalny, natomiast po północnej stronie, także w obrębie muru, prawdopodobnie funkcjonowała murowana, gotycka kaplica zamkowa.
Większą część wzgórza zajmował obszerny dziedziniec, w planie przypominający gruszkowaty kształt, poszerzający się ku północy. W XIV i przez większość XV wieku nie był on otoczony kamiennym murem, co najwyżej posiadał lżejsze obwarowania drewniane. W obrębie dziedzińca mieściła się pomocnicza zabudowa zamku, niezbędne budynki gospodarcze takie jak stajnie, magazyny, domy służby, być może kuchnia. Nie wiadomo gdzie dokładnie mieściła się droga dojazdowa, być może znajdowała się na miejscu późniejszej, na północo – zachodnim stoku.
Rozbudowa podzamcza w ostatnich dziesięcioleciach XV i pierwszych dziesięcioleciach XVI wieku doprowadziła do otoczenia całego szczytu wzgórza murem, poprowadzonym wzdłuż krawędzi stoków. Szczególną uwagę zwrócono na zabezpieczenie wjazdu, który rozpoczynał się w północno – zachodnim narożniku bramą zewnętrzną, a następnie prowadził terenem międzymurza wzdłuż zachodniego stoku wzgórza. Po stronie południowej, w bliskiej odległości od zamku górnego, utworzono czworoboczną wewnętrzną wieżę bramną z dwoma podsklepionymi przejazdami (dla pieszych i konnych) wiodącymi na dziedziniec podzamcza. Każdy z przejazdów zamykany był zwodzonym mostem przerzucanym nad wyciosanym w skale przekopem.
Mury późnośredniowiecznego podzamcza wzmocnione były czworoboczną więżą północną, wkomponowaną w ciąg zabudowań przystawianych do wewnętrznych ścian muru obronnego. Kolejna, wieloboczna wieża dominowała nad zewnętrzną, położoną niżej bramą i międzymurzem z drogą wjazdową. Także i ona wkomponowana została w ciąg zabudowań sięgających wewnętrznej wieży bramnej. Obwarowania zamku w pobliżu zewnętrznej bramy podzamcza oraz muru parchamu przy południowej wieży głównej połączone były z miejskimi murami obronnymi.
Stan obecny
Sümeg jest dziś jedną z największych na terenie Węgier zamkowych ruin, ze stosunkowo nienaruszonymi murami obwodowymi i dominantą w postaci przysadzistej wieży w najstarszej części założenia. Ich obecny stan jest efektem długich, prowadzonych od 1957 roku prac zabezpieczających i rekonstrukcyjnych. Duża część zamku przedstawia formę uzyskaną na skutek wczesnonowożytnych przekształceń z XVI wieku (bastion północny, odbudowana po wysadzeniu w powietrze w 1562 roku wieża główna zamku górnego). Zabudowania mieszkalno – gospodarcze podzamacza uległy daleko posuniętej degradacji, łącznie z czworoboczną wieżą północną i wieżą wieloboczną. Wewnętrzna wieża bramna została zadaszona w trakcie prac remontowych, ale jej mury sięgają maksymalnie poziomu sąsiednich kurtyn. W dobrym stanie znajduje się zewnętrzny mur parchamu drogi wjazdowej wraz ze zrekonstruowanym krenelażem i zewnętrznym budynkiem bramnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koppány T., A sümegi vár régészeti feltárása és romvédelme 1957 és 1965 között, „Castrum 9”, 1/2009.
Koppány T., Markó Á.S., Sümegi vár, „Castrum 11”, 1/2010.