Somogyvámos – kościół parafialny

Historia

   Kościół we wsi Györök, własności opactwa Pannonhalma, zbudowany został około początku XIII wieku. Wieś Györök po raz pierwszy wzmiankowana była w źródłach pisanych w dokumencie z 1212 roku, kiedy nie posiadała jeszcze świątyni. W 1228 roku odnotowano już jednak jej kościół parafialny. Na przełomie XIII i XIV wieku zapewne przestał  on wystarczać powiększającej się liczbie ludności, przez co poddano go gruntownej przebudowie i powiększeniu. Kościół funkcjonował do drugiej ćwierci XVI wieku. W 1536 roku nazwa wsi Györök została po raz ostatni wymieniona w spisie ludności, po czym została zniszczona przez Turków, prawdopodobnie wraz z kościołem.

Architektura

   Kościół zbudowano na spłaszczonym szczycie rozległego wzgórza. Pierwotnie była to niewielka budowla typowa dla okresu romańskiego, składająca się z prostokątnej w planie nawy, na wschodzie zamkniętej nieco węższą, podkowiastą apsydą. Mury kościoła wzniesiono z cegieł o niedużych rozmiarach, łączonych zaprawą glinianą.
   W okresie gotyckiej przebudowy rozebrano południową ścianę nawy, arkadę tęczy oraz apsydę, a pozostałą część włączono w większą budowlę. Nowa nawa po przedłużeniu ku południowi i wschodowi uzyskała pokaźniejsze rozmiary. Od wschodu zamknięto ją wielobocznym prezbiterium, do którego od północy dostawiono wieżę o czworobocznej, masywnej podstawie, powyżej drugiego piętra przechodzącą w smuklejszy ośmiobok. Co ciekawe gotyckie prezbiterium nie zostało usytuowane idealnie na osi, ale z lekkim przesunięciem, co prawdopodobnie wynikało z podjęcia jego budowy jeszcze w czasie gdy stała romańska apsyda (rozebrano ją po ukończeniu nowej części by zapewnić ciągłość funkcjonowania kościoła).
   Mury gotyckiego kościoła podparte zostały od zewnątrz uskokowymi przyporami, w tym nietypowo jedną mniej więcej pośrodku fasady zachodniej. Narożne przypory nawy nie zostały usytuowane pod skosem, ale prostopadle do osi kościoła. Jedynie przyporę północno – wschodnią nieco odchylono i odsunięto od narożnika z powodu wieży. Oświetlenie nawy i prezbiterium zapewniały ostrołuczne okna, za wyjątkiem starszego okna zachodniego, półkolistego. Wejście wiodło portalem osadzonym w zachodniej części ściany południowej nawy. Gotycki kościół posiadał ciekawą konstrukcję dachu, niespotykaną na terenie średniowiecznych Węgier. Składała się ona ze stromo nałożonych połaci, z nadwieszonymi okapami odsuniętymi od ścian, podtrzymywanymi przez drewniane, widoczne z zewnątrz belki.
   Początkowo nawa nie była przesklepiona, przykrywał ją drewniany strop. W późniejszym okresie gotyku założono sklepienie w przyziemiu wieży oraz w nawie. Prawdopodobnie podsklepione było też prezbiterium. Na piętrze wieży, w południowo – zachodnim narożniku przebito otwór do kościoła. Mogła tam znajdować się empora lub oratorium. Na najwyższej kondygnacji znajdowała się dzwonnica, przepruta z czterech stron wysokimi, półkoliście zamkniętymi i profilowanymi uskokami oknami, których zadaniem było zapewnienie dobrej słyszalności dzwonów.

Stan obecny

   Kościół jest dziś malowniczo usytuowaną ruiną, położoną na niewielkiej kępie traw pośród rozległym pól uprawnych. W całości zachowała się jedynie wieża oraz podparta trzema przyporami zachodnia ściana szczytowa, będąca zarazem fragmentem starszego kościoła romańskiego. W nieco gorszym stanie zachowała się sąsiadująca z wieżą wschodnia ściana prezbiterium. Pozostałe partie niestety w większości uległy degradacji do poziomu gruntu, choć układ całego założenia nadal jest czytelny. Ruiny kościoła dostępne są za pomocą ścieżki poprowadzonej między polami.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Valter I., Somogyvámosi templomrom, „Műemlékvédelem”, 19 évfolyam, 2 szám, Budapest 1975.
Valter I., A magyar keresztény államiság építészeti emlékei a Dél-Dunántúlon – Zala, Somogy, Tolna megyében [w:] Kereszténység és államiság Baranyá, Pécs 2000.