Historia
Kościół we wsi Györök, własności opactwa Pannonhalma, zbudowany został około początku XIII wieku. Wieś Györök po raz pierwszy wzmiankowana była w źródłach pisanych w dokumencie z 1212 roku, kiedy nie posiadała jeszcze świątyni. W 1228 roku odnotowano już jednak jej kościół parafialny. Na przełomie XIII i XIV wieku zapewne przestał on wystarczać powiększającej się liczbie ludności, przez co poddano go gruntownej przebudowie i powiększeniu. Kościół funkcjonował do drugiej ćwierci XVI wieku. W 1536 roku nazwa wsi Györök została po raz ostatni wymieniona w spisie ludności, po czym została zniszczona przez Turków, prawdopodobnie wraz z kościołem.
Architektura
Kościół zbudowano na spłaszczonym szczycie rozległego wzgórza. Pierwotnie była to niewielka budowla typowa dla okresu romańskiego, składająca się z prostokątnej w planie nawy, na wschodzie zamkniętej nieco węższą, podkowiastą apsydą. Mury kościoła wzniesiono z cegieł o niedużych rozmiarach, łączonych zaprawą glinianą.
W okresie gotyckiej przebudowy rozebrano południową ścianę nawy, arkadę tęczy oraz apsydę, a pozostałą część włączono w większą budowlę. Nowa nawa po przedłużeniu ku południowi i wschodowi uzyskała pokaźniejsze rozmiary. Od wschodu zamknięto ją wielobocznym prezbiterium, do którego od północy dostawiono wieżę o czworobocznej, masywnej podstawie, powyżej drugiego piętra przechodzącą w smuklejszy ośmiobok. Co ciekawe gotyckie prezbiterium nie zostało usytuowane idealnie na osi, ale z lekkim przesunięciem, co prawdopodobnie wynikało z podjęcia jego budowy jeszcze w czasie gdy stała romańska apsyda (rozebrano ją po ukończeniu nowej części by zapewnić ciągłość funkcjonowania kościoła).
Mury gotyckiego kościoła podparte zostały od zewnątrz uskokowymi przyporami, w tym nietypowo jedną mniej więcej pośrodku fasady zachodniej. Narożne przypory nawy nie zostały usytuowane pod skosem, ale prostopadle do osi kościoła. Jedynie przyporę północno – wschodnią nieco odchylono i odsunięto od narożnika z powodu wieży. Oświetlenie nawy i prezbiterium zapewniały ostrołuczne okna, za wyjątkiem starszego okna zachodniego, półkolistego. Wejście wiodło portalem osadzonym w zachodniej części ściany południowej nawy. Gotycki kościół posiadał ciekawą konstrukcję dachu, niespotykaną na terenie średniowiecznych Węgier. Składała się ona ze stromo nałożonych połaci, z nadwieszonymi okapami odsuniętymi od ścian, podtrzymywanymi przez drewniane, widoczne z zewnątrz belki.
Początkowo nawa nie była przesklepiona, przykrywał ją drewniany strop. W późniejszym okresie gotyku założono sklepienie w przyziemiu wieży oraz w nawie. Prawdopodobnie podsklepione było też prezbiterium. Na piętrze wieży, w południowo – zachodnim narożniku przebito otwór do kościoła. Mogła tam znajdować się empora lub oratorium. Na najwyższej kondygnacji znajdowała się dzwonnica, przepruta z czterech stron wysokimi, półkoliście zamkniętymi i profilowanymi uskokami oknami, których zadaniem było zapewnienie dobrej słyszalności dzwonów.
Stan obecny
Kościół jest dziś malowniczo usytuowaną ruiną, położoną na niewielkiej kępie traw pośród rozległym pól uprawnych. W całości zachowała się jedynie wieża oraz podparta trzema przyporami zachodnia ściana szczytowa, będąca zarazem fragmentem starszego kościoła romańskiego. W nieco gorszym stanie zachowała się sąsiadująca z wieżą wschodnia ściana prezbiterium. Pozostałe partie niestety w większości uległy degradacji do poziomu gruntu, choć układ całego założenia nadal jest czytelny. Ruiny kościoła dostępne są za pomocą ścieżki poprowadzonej między polami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Valter I., Somogyvámosi templomrom, „Műemlékvédelem”, 19 évfolyam, 2 szám, Budapest 1975.
Valter I., A magyar keresztény államiság építészeti emlékei a Dél-Dunántúlon – Zala, Somogy, Tolna megyében [w:] Kereszténység és államiság Baranyá, Pécs 2000.