Historia
Zamek Sirok („castrum Syruk”) zbudowany został pod koniec XIII wieku, przypuszczalnie przez członków rodu Borh-Bodon (gałąź klanu Aba), a po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1320 roku. Wówczas to zdobyty został przez króla Karola Roberta, w trakcie konfliktu z Mateuszem Csákiem, możnowładcą władającym północną częścią królestwa. Właścicielem zamku byli wtedy zwolennicy Csáka: Demeter, syn Bodona oraz Leustach Nagy z Verpelét, obaj należący do rodu Aba.
Zamek pozostawał własnością królewską do 1389 roku, kiedy to przejęła go rodzina Tari, z krótką przerwą w roku 1372, gdy oddano go w zastaw Miklósowi Domoszlai jako zastaw, w zamian za prace budowlane jakie sfinansował. Po 1472 roku zamek należał równocześnie do rodziny Kompolt i Országhów z rodu Guti, przy czym od 1511 roku ci ostatni byli już jedynymi właścicielami Sirok. Jednym z ważniejszych przedstawicieli rodu był Kristóf Országh Guti, sędzia komitatu Nógrád, który w 1562 roku powiększył Sirok o zamek dolny. Po bezpotomnej śmierci Kristófa budowla przeszła w ręce króla, ale zięć Országha, Ferenc Török z Enying, odkupił ją od władcy. Kolejnym właścicielem zamku była jego córka Zsuzsanna oraz jej mąż Pál Nyáry.
W 1596 roku, po upadku Egeru, Sirok zajęty został bez walki przez wojska tureckie, po tym gdy obrońcy uciekli bez próby obrony zamku. Przez większość XVII stulecia muzułmanie utrzymywali w Sirok silny garnizon od 119 do 127 żołnierzy piechoty i artylerzystów. W 1687 roku opuścili Sirok po kilkudniowych walkach, a na zamku pozostawili nawet większość sprzętu wojskowego i żywności. Budowla powrócił w ręce prawowitych właścicieli z rodu Nyáry, ale usytuowana na wysokiej górze nie spełniała już nowożytnych wymagań mieszkaniowych, przez co została porzucona i popadła w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek zbudowano na wysokiej na 296 metrów n.p.m. górze, o skalistych stokach utworzonych z tufu wulkanicznego, opadających ku rzece Tarna. Zbocza zapewniały ochronę praktycznie z każdej strony, zmuszając do poprowadzenia drogi dojazdowej zakolami wzdłuż górskiego grzbietu od nieco łagodniejszej północnej strony. Stożek góry ukształtował się na planie wydłużonego na linii wschód – zachód owalu, którego część wschodnia była najwyższa, a położona o około 10 metrów niżej zachodnia część mogła pełnić rolę podzamcza.
Najstarsze zabudowania z przełomu XIII i XIV wieku wzniesione zostały w najwyżej położonej i najmniej przystępnej części góry. W południowo – wschodniej części zbudowany został podpiwniczony budynek mieszkalny na planie prostokąta, połączony z murem obronnym, który po jego północnej stronie wydzielał niewielki dziedziniec. Przy budowie w znacznym stopniu wykorzystywano skalne formacje, łatwe do formowania, utworzone z dość miękkiego tufu dacytowego. Zapewne na dziedzińcu stały też zabudowania drewniane, zbudowane z pali mocowanych w otworach wyżłobionych w skalnym podłożu. Do wysoko położonego zamku górnego można było dostać się z poziomu podzamcza zachodniego (zamku dolnego) schodami prowadzącymi przez wykuty w skale korytarz przypominający tunel.
W XIV wieku zamek górny przedłużony został ku zachodowi, wypełniając całą najwyższą część góry o wymiarach około 50 x 30 metrów. Zwężające się mury zakończono zapewne czworobocznym budynkiem, a kolejny budynek stanął przy ścianie południowej. Prawdopodobnie także w tym okresie na zamku dolnym wykuto w skale zbiornik na wodę deszczową. Ten niżej położony teren zamku musiał więc posiadać już wówczas zabudowania, ale najpewniej jedynie konstrukcji drewnianej.
Murowane obwarowania zamku dolnego wzniesione w 1562 roku składały się z dwóch wielobocznych bastei, czy też niskich wież przystosowanych do użycia broni palnej. Jedna usytuowana była w południowo – zachodnim narożniku, skąd miała baczenie na osadę i dolinę u stóp góry zamkowej. Drugą wzniesiono po północnej stronie zamku dolnego, pomiędzy główną bramą wjazdową po stronie zachodniej i mniejszą furtą wschodnią. Wysunięcie bastei na skalnym cyplu w przedpole pozwalało flankować oba wejścia. Główny wjazd umieszczono w niewielkim budynku bramnym utworzonym w miejscu załamania muru. Wyposażony był on w zwodzony most przerzucany nad krótkim przekopem. Co ciekawe przy wznoszeniu zachodnich obwarowań wtórnie wykorzystano romański fryz, prawdopodobnie pochodzący z rozebranego XIII-wiecznego kościoła. Głównym budynkiem zamku dolnego była duża budowla na planie prostokąta w południowej części dziedzińca, prawdopodobnie pełniąca funkcje stajni (wjazd konno na zamek górny był niemożliwy).
W bliżej nieznanym okresie XVI wieku prowadzono również prace budowlane na zamku górnym. Powiększono wówczas i poszerzono piwnice oraz łączące je i prowadzące do nich korytarze. W komorach piwnicznych utworzono wnęki – półki ścienne do umieszczania źródeł światła lub innych podręcznych rzeczy. W jednej z większych komór w skalnym sklepieniu przebito otwór, zapewne służący do podnoszenia na linie i opuszczania towarów, głównie składowanego tam wina. Ponadto w północnej części piwnic, sąsiadujących ze stokami góry, utworzono okna umieszczone w drewnianych ościeżach. Wznoszono też drewniane ścianki działowe, dzielące duże komory piwniczne na mniejsze przestrzenie. Na powierzchni natomiast główną inwestycją było wzniesienie lub przebudowanie jednego z budynków południowych, który otrzymał formę masywnej czworobocznej wieży mieszkalnej.
Stan obecny
Na zachowanym w formie mocno zdegradowanej ruiny zamku od kilku lat prowadzone są prace badawcze i rekonstrukcyjne, dzięki którym odkopywane są i udostępniane dla zwiedzających kolejne części zabytku. W najlepszym stanie zachował się XVI-wieczny zamek dolny z dwoma bastejami i dużym budynkiem, który po zadaszeniu pełni obecnie funkcje muzealne. Na zamku górnym widoczne są wykute w skalnym podłożu piwnice oraz kilkumetrowej wysokości południowo – wschodni narożnik z pojedynczym oknem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Baráz C., Dénes J., Feld I., Nováki G., Sárközy S., Heves megye várai az őskortól a kuruc korig. Magyarország várainak topográfiája 2, Budapest-Eger 2009.
Fülöp A., Sirok Castle, „Castrum 10”, 2009/2.
Héczey M.Á., Fülöp A., Arx Syrok. Vár a Tarna-folyó fölött, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám április, Pécs 2013.