Historia
Kościół Najświętszej Marii Panny w średniowiecznej wsi Ecsér zbudowany został na początku XII wieku. Na początku XIII wieku ta niewielka budowla przestała wystarczać powiększającej się społeczności, postanowiono więc rozbudować kościół do bardziej okazałej budowli trójnawowej. Odnotowano ją wraz z ówczesnym plebanem Istvánem w spisach papieskiej dziesięciny z 1334 roku. W stuleciu tym kościół otoczono murem, a jego ściany wzmocniono przyporami. Następnie po 1430 roku wybudowano przedsionek i zakrystię, prawdopodobnie przy wsparciu László Ecséri, który uzyskał również pozwolenie na ufundowanie w kościele ołtarza. Cała wieś wraz z kościołem została zniszczona w trakcie najazdu Turków z 1548 roku. W kolejnych stuleciach zrujnowana budowla popadła w zapomnienie. Dopiero w w 1962 roku odkopano ją i przeprowadzono renowację zachowanych fragmentów. Niestety rozpoczęto ją zbyt późno, przez co zawaleniu uległa w 1930 roku wieża.
Architektura
Kościół zbudowano na wzgórzu, na północnym brzegu Balatonu. Początkowo była to niewielka budowla o układzie typowym dla wiejskich kościołów romańskich. Składała się z pojedynczej, prostokątnej w planie nawy i półkolistej apsydy na osi elewacji wschodniej. Wejście przypuszczalnie prowadziło od południa, a okna były wąskie, być może zamknięte półkoliście. Wewnątrz w zachodniej części nawy znajdowała się empora. Apsyda była podsklepiona natomiast nawę przykrywał drewniany strop lub otwarta więźba dachowa.
Na początku XIII wieku w ścianach wzdłużnych kościoła przebito arkady, a mury poszerzono ku północy i południowi, dzięki czemu powiększył się on do formy budowli trójnawowej, trójprzęsłowej. Nawy boczne zamknięto ścianami prostymi, prosta była także fasada zachodnia zwieńczona trójkątnym szczytem. Arkady utworzono z łuków półkolistych oraz osadzono na czworobocznych, przysadzistych filarach. Całość przykryto pojedynczym dachem dwuspadowym, za wyjątkiem starej apsydy, którą pozostawiono bez zmian oraz wieży wtopionej w zachodnią część korpusu. Wejście utworzono w zachodniej części nawy południowej.
W XIV wieku kościół otoczony został murem na planie zbliżonym do okręgu, wzmocnionym od zewnątrz licznymi przyporami. Wejście na przykościelny plac znajdowało się po stronie wschodniej i południowo – zachodniej. To drugi skierowane było na prostokątny w planie budynek o dwóch pomieszczeniach w przyziemiu, prawdopodobnie mieszkanie plebana. W XV wieku dom ten prawie dwukrotnie zwiększył objętość za sprawą dobudowania od północy kolejnego, dużego pomieszczenia.
W pierwszej połowie XV wieku przed południowym wejściem kościoła dobudowana została dość obszerna, podsklepiona kruchta z wejściem od zachodu i południa. Ponadto po północnej stronie apsydy umieszczono czworoboczną, nieregularną w planie zakrystię. Mury obwodowe korpusu nawowego wzmocnione zostały trzema przyporami (jedną w narożniku południowo – wschodnim i dwoma w pobliżu narożnika północno – zachodniego). W kolejnej fazie, ale zapewne jeszcze w XV wieku, po zachodniej stronie zakrystii, a przy północnej ścianie nawy bocznej wzniesiono niewielkie ossuarium. Utworzono je dostawiając jedynie dwie małej grubości ściany.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie tzw. trwałej ruiny. Do pełnej wysokości przetrwała ściana zachodnia korpusu, filary międzynawowe oraz arkady nawy południowej (odnawiane w XX wieku). Nieco niższe partie murów przetrwały w północnej części korpusu oraz w apsydzie. Mury kruchty, zakrystii i ossuarium wystają niewiele ponad poziom gruntu. Czytelny, choć bardzo niski jest też pierścień muru obwodowego wokół kościoła, widoczne są zarysy domu po jego południowo – zachodniej stronie. Dojrzeć również można rzymski kamień ołtarzowy. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koppány T., A Balaton-felvidék románkori templomai, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 1”, Veszprém 1963.
Kovács S., A Balaton-felvidék középkori templomromjai Cholnokyjenő munkásságában, „Dr. Kubassek János (szerk.): Földrajzi Múzeumi Tanulmányok 18”, Érd 2009.
Paál J., Ecsérpuszta templomromja. Egy műemlék helyreállításának helyreállítása, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám december, Pécs 2007.