Historia
Zamek Réka, pierwotnie znany pod nazwą Nádasd, prawdopodobnie zbudowany został w XIII wieku, jeszcze przed najazdem mongolskim. Pierwsza wiarygodna wzmianka o nim odnotowana została w 1296 roku, w akcie kapituły w Pécs, który przekazał, że potomkowie Clebusa z rodu Kórógyi zawarli ugodę w sprawie spornej posiadłości zwanej „Zelyz”. W dokumencie tym zamek wymieniono jako „possessio et castrum Nadastth”, własność rodu Kórógyi. Następnie odnotowany został w 1309 roku pod nazwą „arx Nadasd”.
W 1321 roku rodzina Kórógyi tymczasowo utraciła majątek, skonfiskowany przez króla Karola Roberta, zarzucającego im nielojalność w okresie chaosu i walk wewnętrznych z początku XIV wieku. Rodowe zamki odzyskali oni w 1343 roku, za Ludwika Wielkiego, który zwrócił im castrum Korogh i Nádasd, argumentując, że ojciec pozbawił ich własności za namową złych ludzi. W XV wieku w bliżej nieznanych okolicznościach osada Nádasd, a zapewne też i zamek przeszły w posiadanie rodu Marótiak, a już w 1473 roku należały do Miklósa Csupora z Monoszli.
Nie wiadomo kiedy nastąpił upadek zamku, ale z pewnością miało to gwałtowny charakter i związane było z pożarem. Był on albo przypadkowy, albo zamek został podpalony przez Turków po bitwie pod Mohaczem, ewentualnie został zdobyty i zniszczony w trakcie okresie wojny domowej który nastąpiła po bitwie. W kolejnych latach większość budulca zamku została rozkradziona przez miejscowych mieszkańców.
Architektura
Zamek zbudowano na podłużnym grzbiecie wzgórza rozciągniętego na linii północny – wschód, południowy – zachód, opadającego stokami ku dwóm dolinom którymi płynęły strumienie łączące się po północno – wschodniej stronie wzniesienia, skąd dalej kierowały się ku osadzie Mecseknádasd (Nádasd) z romańskim kościołem św. Stefana i położonym nieco dalej gotyckim kościołem na wzgórzu Schlossberg. Na południowym – zachodzie zamkowe wzgórze łączyło się z poszerzającą częścią masywu.
Kształt terenu zdeterminował formę zamku, mocno wydłużoną, długą na około 205 metrów i szeroką na 36 metrów. Podstawę obrony stanowił kamienny mur o grubości 3 metrów, poprowadzony długimi i zaokrąglonymi w narożnikach odcinkami. Zewnętrzne obwarowania drewniano – ziemne w postaci wałów i przekopów utworzono jedynie po stronie południowo – zachodniej, jako najbardziej zagrożonej, pozbawionej większych spadów terenu, a zarazem stanowiącej drogę dojazdową do zamku. Droga ta pokonywała aż trzy poprzeczne przekopy oraz czwarty który półkolem obejmował południowo – zachodnią część zamku. Jego murowane części wzniesione były z wapienia, na elewacjach bielonego i tynkowanego.
W kluczowym dla obronności zamku miejscu, w południowo – zachodnim narożniku, zbudowana została cylindryczna wieża główna, połączona z kurtynami muru. Zabezpieczała ona drogę dojazdową do bramy, ciągnącą się wzdłuż południowego i południowo – wschodniego odcinka muru, gdzie nieprzyjaciel na długości około 100 metrów narażony był na boczny ostrzał z chodnika straży wieńczącego mur. Druga droga dojazdowa i brama mogła wieść pod północnym odcinkiem murów, przy czym rozwidlenie znajdowałoby się o stóp wieży cylindrycznej.
Bramy znajdowały się mniej więcej w połowie długości zamku, gdzie funkcjonował poprzeczny podział na pełniącą rolę podzamcza część wschodnią i ważniejszą mieszkalno – reprezentacyjną część zachodnią, wyznaczony przez poprzeczny rów o szerokości 10 metrów i głębokości 1,5 metra (usytuowanie podzamcza nie od strony czoła i drogi dojazdowej, lecz w tylnej części zamku było dość nietypowym rozwiązaniem). Przypuszczalnie starszą była brama południowo – wschodnia, umieszczona w czworobocznej wieży lub budynku, wiodąca jedynie na podzamcze, ale około XV wieku w związku z chęcią ułatwienia komunikacji utworzono od północnego – zachodu drugą bramę, prowadzącą bezpośrednio do części zachodniej zamku. Co więcej na linii poprzecznego podziału zamku wzniesiono wówczas podłużny budynek, zajmujący wraz z północną wieżą bramną o wymiarach 8 x 4,5 metra całą jego szerokość. W przyziemiu budynku znajdował się poprzeczny przejazd pomiędzy obiema częściami zamku, zaś od północy wieża bramna mieściła wjazd o szerokości 2,9 metra.
Zabudowa wewnętrzna zachodniej części zamku skupiona był przy kurtynie południowo – wschodniej. W pobliżu cylindrycznej wieży, w odległości około 23 metrów, mieścił się tam krótki, prostokątny budynek o masywniejszych murach, przypuszczalnie dwukondygnacyjny, zajmujący powierzchnię wewnętrzną około 12 x 5,3 metra, z posadzką o 0,4 metra niższą od pierwotnego poziomu dziedzińca. Na wschód od niego funkcjonował dłuższy i zarazem węższy budynek z cieńszymi ścianami (był więc zapewne niższy). Oba budynki dostawione były do muru obronnego tworzącego jedną z ich ścian. Przyziemie budynku krótszego posiadało jedno wejście, budynku dłuższego aż trzy. Na podzamczu znajdowała się jedynie zabudowa o lżejszej konstrukcji drewnianej, zapewne o przeznaczeniu gospodarczym i pomocniczym.
Stan obecny
Teren zamku jest dziś porośnięty lasem, a sama budowla mocno zdegradowana. Co prawda odcinki muru obwodowego w niektórych miejscach wznoszą się jeszcze na 1 metr nad ziemią, ale ruiny są pokryte znaczną ilością leśnej próchnicy i warstwy gruzu. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Papp L., Rékavár és 1963. évi felderítő ásatása, Pécs 1967.
Szakonyi B., Réka-vár újratöltve – Nádasd várának rekonstrukciós kísérlete, “Várak, kastélyok, templomok”, évkönyv 2020.