Historia
Kościół o formie tetrakonchosu, pierwotnie pod wezwaniem św. Wawrzyńca, zbudowany został w Pápoc w XII wieku. Samą osadę po raz pierwszy wzmiankowano w dokumentach w 1234 roku pod nazwą Papuch. W okresie gotyku dokonano przy nim jedynie drobnych zmian, zmieniając formę jednego z okien wschodnich. W 1739 roku przeprowadzono remont podupadłego kościoła. W jego trakcie w XII-wieczne mury wstawiono XIII-wieczny portal przeniesiony z innej budowli, a wszystkie elewacje kościoła pobielono wewnątrz i na zewnątrz. W 1764 roku następca przeora Mihála Sághy oskarżył go o przekształcenie w browar starego kościoła, wówczas już funkcjonującego pod wezwaniem św. Michała. Tynki na budynku zostały naprawione i przemalowane pod koniec XIX wieku, a następnie ponownie w 1938 roku. Gruntownej renowacji zabytek doczekał się w latach w latach 1965-1966.
Architektura
Kościół św. Wawrzyńca uzyskał formę budowli centralnej, tetrakonchosu z centralną przestrzenią na planie kwadratu, do którego każdego boku dostawiono półkolistą apsydę, dzięki czemu całość w planie uzyskała kształt zbliżony do czterolistnej koniczyny. Nad przyziemiem utworzono na takim samym rzucie pierwsze piętro, a jeszcze wyżej latarnię o formie ośmioboku. Całość wzniesiono z cegieł, przy wykorzystaniu kamienia do utworzenia niektórych detali architektonicznych.
Uskokowy, półkoliście zamknięty portal wejściowy umieszczono w apsydzie zachodniej, po stronie południowo – zachodniej. Na piętrze apsydy południowej osadzono otwór biforyjny, podobny najpewniej oświetlał apsydę północną, a wnętrze apsydy wschodniej doświetlały jednodzielne, małe i obustronnie rozglifione okna, po jednym na każdej kondygnacji. Najgęściej przepruta została latarnia, w której z każdej z czterech stron świata przepruto dwudzielne przeźrocze. Mury budowli posadowiono na cokole z którego wyprowadzono lizeny połączone gzymsem kordonowym i podokapowym.
Wewnątrz komunikację pomiędzy parterem a piętrem zapewniały schody osadzone w grubości muru apsydy zachodniej, przebiegające nad portalem wejściowym. Centralna przestrzeń tetrakonchosu przykryta została sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podtrzymywanym przez przyścienne kolumny, oddzielonym od apsyd czterema gurtami.
Stan obecny
Tetrakonchos zachował do dnia dzisiejszego XII-wieczne mury obwodowe. Barokowa przebudowa doprowadziła do zniekształcenia romańskiego okna w przyziemiu wschodniej apsydy (w XIV wieku zastąpionego oknem gotyckim) oraz utworzenia nowego, cebulastego hełmu. Służący dziś za głównej wejście okazały portal jest późnoromańskim zabytkiem z XIII wieku, ale przeniesionym z innej budowli (dwie kolumny zostały uzupełnione w trakcie renowacji). Oryginalny portal wejściowy, obecnie zamurowany, widoczny jest w murze apsydy zachodniej. Pierwotne jest także okno na piętrze apsydy wschodniej, ościeże okna północnego, oraz częściowo dwudzielny otwór południowy. Wewnątrz zachowało się sklepienie nad centralną przestrzenią. Sąsiadujący z tetrakonchosem budynek dawnej szkoły także pochodzi z okresu średniowiecza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Csiszár Z., Pápoc településtörténete, 13-19. század, „Vasi szemle”, 74 évfolyam, 2 szám, 2020.
Koppány T., Pápoc középkori egyházi épületei, „Lapidarium Hungaricum 6”, Budpest 2002.