Historia
Ozora po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawiła się już na początku XI wieku, w dokumencie z 1009 roku ustanawiającym biskupstwo Pécs. W pierwszej połowie XIV wieku właścicielami wsi byli przedstawiciele miejscowego rodu, tytułujący się nazwiskiem Ozora. W drugiej połowie tamtego stulecia na Węgrzech karierę zaczął robić urodzony we Florencji Filippó Scolari, znany również jako Pipó Galliker, młody włoski kupiec z Budy, który przez służbę u królewskiego skarbnika Miklósa Kanizsai, osiągnął wysoką pozycję na dworze króla Zygmunta, ze względu na swój talent biznesowy i zdolności wojskowe. Poślubił on w 1399 roku córką Andrása Ozora, Borbalę, w tym samym roku podniósł wieś Ozora do rangi miasta targowego, uzyskał prawo jarmarku, zlecił budowę kościoła i klasztoru franciszkanów, a przede wszystkim rozpoczął w Ozora budowę zamku, wzorowanego na królewskich rezydencjach Andegawenów (Diósgyőr, Zvolen).
Królewskie pozwolenie na budowę swej siedziby Scolari uzyskał w 1416 roku. Zamek zapewne był już ukończony, a przynajmniej zdatny do zamieszkania, podczas wizyty w Ozora króla Zygmunta w 1423 roku. Trzy lata później poświadczony został w dokumentach jako „castrum Ozora”. Filippó Scolari nie nacieszył się zbyt długo rezydencją, gdyż zmarł już w 1426 roku, przez co sytuacja majątku i zamku stała się niepewna. Nie miał męskiego potomka, a jego córki zmarły przed śmiercią żony w 1438 roku. Ta ostatnia przekazała w testamencie Ozorę palatynowi Lőrincowi Hédervári, który przejął zamek jako zastaw. Następnie właścicielem był István Rozgonyi i Benedek Batthyány, w czasach których na początku XVI wieku w architekturę zamku wprowadzono elementy renesansowe.
W 1537 roku Ozorę oblegał, zajął, a następnie przebudował węgierski szlachcic Bálin Török. W 1544 roku próbę zajęcia zamku podjęli Turcy, ale była ona jeszcze nieudana. Już jednak rok później kolejne oblężenie paszy Budy doprowadziło do zajęcia Ozory i rozpoczęcia długiej, bo trwającej aż do 1686 roku okupacji. Walki w trakcie odbijania zamku przez chrześcijan doprowadziły do jego uszkodzenia. Zdewastowana budowla przejęta została przez ród Eszterházy, który przeprowadził w pierwszej połowie XVIII wieku odbudowę zamku w stylistyce barokowej, z przeznaczeniem na cele mieszkalne, a następnie w XIX wieku na spichlerz i więzienie.
Architektura
Ozorę założono na prawym, zachodnim brzegu rzeki Sió, na krańcu doliny mniejszego strumienia wpadającego po północnej stronie osady do rzeki. Zamek zbudowano w większości z cegły, przy wykorzystaniu kamienia do utworzenia detali architektonicznych i wzmocnienia kluczowych elementów ścian (wzniesione z kwadr narożniki). Budowlę usytuowano na wzgórzu, obok leżącego nieco niżej na zachodzie kościoła parafialnego, oddzielonego od zamku przekopem.
Zamek składał się z czteroskrzydłowego, bezwieżowego budynku na planie kwadratu o wymiarach 35 x 35 metrów, z wewnętrznym dziedzińcem i otaczającym go zewnętrznym murem obronnym zakreślającym obszar o wymiarach 80 x 80 metrów. W narożnikach muru zewnętrznego znajdowały się cylindryczne baszty, prawie w całości wysunięte przed sąsiednie kurtyny, zapewniające z każdej strony możliwość ostrzału flankowego. Brama w postaci niewielkiego budynku bramnego znajdowała się mniej więcej pośrodku kurtyny południowo – zachodniej. Poprzedzał ją drewniany most przerzucony nad przekopem, osadzony na murowanych filarach. Mniejsza furta zapewne funkcjonowała po stronie zachodniej w celu ułatwienia komunikacji z kościołem.
Mury rdzenia zamku posiadały charakterystyczną formę, bowiem na wysokości parteru, od poziomu cokołu były pochylone ku wnętrzu, wyżej zaś, od poziomu obiegającego całą budowlę gzymsu kordonowego, na wysokości pierwszego i drugiego piętra, wymurowane były pod kątem prostym. Wszystkie skrzydła najpewniej zwieńczone były przedpiersiem z krenelażem, być może o merlonach w formie popularnych we Włoszech jaskółczych ogonów. Zewnętrzne elewacje przebijały nieliczne otwory okienne, na niższych kondygnacjach wyłącznie szczelinowe i niewielkie czworoboczne, wyżej zamknięte łukami odcinkowymi i wypełnione krzyżowym laskowaniem. Ponadto bryłę zamku urozmaicały podwieszane na kamiennych konsolach wykusze i balkony czy też galerie, w części konstrukcji drewnianej, niektóre murowane. Przy elewacji północno – wschodniej w wykuszu mieściło się na piętrze prezbiterium kaplicy zamkowej, która była poświęcona ku czci św. Filipa i św. Barbary.
Na parterze znajdowały się przypuszczalnie tylko pomieszczenia o podrzędnych funkcjach (głównie gospodarczych), z zaledwie kilkoma wysoko umieszczonymi małymi oknami skierowanymi na zewnątrz. W przyziemiu znajdował się także wjazd z terenu międzymurza na dziedziniec, umieszczony po stronie północno – zachodniej. Przed jego półkolistym, bogato profilowanym portalem nie było zwodzonego mostu. Reprezentacyjnym poziomem było pierwsze piętro, gdzie pośród umieszczonych w jednym trakcie pomieszczeń znajdowała się szeroka aula w partii wschodniej i nieco węższa w części zachodniej. Dodatkowe, głównie mieszkalne komnaty usytuowane były na północy i południu. Pomieszczenia zarówno na parterze, jak i na piętrze przykryte były sklepieniami krzyżowymi oraz ogrzewane piecami. W części najważniejszych pomieszczeń (kaplica) ściany pokryte były barwnymi malowidłami, między innymi przedstawiającymi węgierskich świętych. Wewnętrzny dziedziniec otoczony był krużgankami, wspartymi na ośmiobocznych, kamiennych filarach osadzonych na solidnej ścianie cokołowej. Pośrodku dziedzińca znajdowała się studnia.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachował się przekształcony rdzeń zamku, zburzone natomiast zostały zewnętrzne mury, widoczne obecnie jedynie na poziomie uczytelnionych fragmentów na poziomie przyziemia. Średniowieczne pochodzenie mają mury obwodowe rdzenia zamku oraz część ścian działowych, większość jednak podziałów wewnętrznych, zwłaszcza w najbardziej zniszczonej części południowej i południowo – zachodniej, została wprowadzona w trakcie XVIII-wiecznej odbudowy. W 2002 roku ukończona została renowacja zabytku, po której jego wnętrza udostępniono dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Feld I., Uralkodói és főúri reprezentációs épületek az Anjou- és Zsigmond-kori Magyarországról, „Castrum 3”, 1/2006.
Nagy S.B., Fashionable Courts – Courtly Fashions. Representation in the Architecture of Late Medieval Hungarian Castle Courtyards, „Hungarian Archaeology”, E-journal 2017.
Paál J., Ozora várkastélya, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám december, Pécs 2007.