Historia
Kościół w osadzie Nyíracsád prawdopodobnie zbudowany został w XIII wieku, a w drugiej połowie XIV i w XV wieku jego wnętrze pokryto malowidłami ściennymi. Zapewne w XVI stuleciu budowla została spustoszona w toku walk wewnętrznych i wojen z Turkami. Pod koniec XVI wieku lub najpóźniej w XVII stuleciu kościół przejęty został przez protestantów. W 1761 roku przeprowadzono jego remont, co uwieczniono napisem na murze. W 1779 roku obok kościoła wzniesiono drewnianą wieżę, natomiast w latach 1794-1799 miał miejsce kolejny remont i przebudowa świątyni, w trakcie której między innymi dostawiono kruchtę. W XIX wieku miały miejsce jedynie drobne, doraźne naprawy. Dopiero remont z 1900-1902 roku spowodował zastąpienie kruchty barokowej nowszą, wzniesiono też wówczas nową zakrystię. W 1988 roku odkryte zostały malowidła ścienne.
Architektura
Kościół uzyskał układ przestrzenny typowy dla wiejskich budowli sakralnych z przełomu romanizmu i gotyku. Pierwotnie składał się z prostokątnej w planie nawy oraz nieco węższego i niższego, zbliżonego do kwadratu prezbiterium, do którego od północy prawdopodobnie przystawiona była zakrystia. Zarówno nawa jak i prezbiterium opięte zostały od zewnątrz przyporami, dwuskokowymi przy prezbiterium, trójuskokowymi przy nawie, w większości umieszczonymi pod skosem. Wyjątkowo południowo – wschodnią przyporę nawy umieszczono prostopadle do osi kościoła, natomiast po przeciwnej stronie przypory nie umieszczono, zapewne ze względu na zakrystię. Nietypowym rozwiązaniem było umieszczenie pojedynczej przypory pośrodku wschodniej ściany prezbiterium, a w konsekwencji osadzenie we wschodniej elewacji dwóch okien zamiast jednego (podobne rozwiązanie zastosowano w nieodległym Nyírbéltek).
Wejście do kościoła wiodło dwoma portalami nawowymi: zachodnim i południowym. Ponadto ściany przeprute były wąskimi otworami okiennymi o obustronnych rozglifieniach i półkolistych zwieńczeniach, dłuższymi w nawie niż w prezbiterium. Trzy otwory oświetlały nawę od południa, dwa wspomniane powyżej przebito w prezbiterium od wschodu i dwa kolejne od południa. Cała elewacja północna kościoła zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była otworów. Mogło mieć to związek z ówczesnymi przesądami, utożsamiającymi północ z siłami zła, lub ze względami praktycznymi, a więc chęcią unikania przeciągów i zimna, przy ograniczeniu otworów od strony dającej najmniej słonecznego światła.
Wnętrze prezbiterium przykryte było pierwotnie sklepieniem kolebkowym. Nawa posiadała drewniany strop lub otwartą więźbę dachową. Od drugiej połowy XIV wieku wewnętrzne elewacje nawy i prezbiterium, łącznie z rozdzielającą je półkolistą arkadą tęczy, zaczęto ozdabiać malowidłami. Ukazywały one sceny figuralne (narodziny Maryi, Ukrzyżowanie, jeździec na koniu, nieznany biskup, postać świętego na tle zabudowań). Postacie namalowano w dwóch średniowiecznych fazach, ujęto w liściaste obramienia, rozdzielono tarczami słonecznymi, a także ukazano na tle natury.
Stan obecny
Za sprawą ostatnich prac renowacyjnych kościół w dużym stopniu odzyskał średniowieczny charakter. Podwyższone w okresie nowożytnym prezbiterium przywrócono do pierwotnej wysokości, odtworzono pierwotną konstrukcję dachów, odnowiono zamurowane i przekształcone okna. Pozostawiono natomiast XX-wieczną kruchtę i zakrystię, tą ostatnią najpewniej stojącą na miejscu średniowiecznej. Niestety nie zachowało się sklepienie w prezbiterium, na miejscu którego znajduje się dziś drewniana kolebka z początku XX wieku. Widoczne są natomiast relikty XIV-wiecznych i XV-wiecznych malowideł ściennych (rustykalna inskrypcja dodana została już w XVII stuleciu przez protestantów).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Deák K., Nyíracsád középkori református műemlék temploma, Vámospércs 1993.
Deák K., Nyíracsád középkori református műemlék temploma, Vámospércs 1995.