Historia
Pierwsza wzmianka o Nógrádsáp pojawiła się w Váradi Regestrum w 1219 roku, a następnie w XIV-wiecznym spisie dziesięciny papieskiej. Wieś była własnością biskupów Vác, jej nazwę zapisywano wówczas w formie Saap. Podobnie jak duża część komitatu mogła być zamieszkiwana przez Kunów. Budowę murowanego kościoła przeprowadzono w niej pod koniec XIV wieku. Wraz z zakończeniem prac na początku XV wieku, jego wnętrze pokryto malowidłami.
W 1541 roku Vác wpadło w ręce tureckie. Podobny los spotkał także Nógrádsáp, które wymieniono w tureckim spisie ludności z 1562 roku. Okoliczne ziemie wyzwolone zostały w trzeciej ćwierci XVII wieku, po czym biskup zlecił Mihály Cseke, proboszczowi i wikariuszowi Ecseg, wizytację jego diecezji, która miała miejsce w latach 1673 – 1674. Kościół był wtedy jedynie filią, a sama wieś w czasach tureckich mogła doznać znacznych zniszczeń, gdyż w 1715 roku zanotowano w niej zaledwie 8 domów.
W XVIII wieku podupadły, ale nie zniszczony kościół poddany został remontowi prowadzonemu w stylistyce barokowej. Następnie w 1806 roku wikariusz Sándor Bodonyi podniósł go do rangi parafii. W późniejszym okresie budowla ponownie zaczęła podupadać, tak że w pierwszej połowie XX wieku znajdowała się w złym stanie. Zabytek uratowały prace archeologiczne i renowacyjne prowadzone w 1965 roku.
Architektura
Kościół zbudowano na wzgórzu na zachód od wsi, leżącej w wąskiej dolinie potoku, pomiędzy niskimi pasmami górskimi. Uzyskał on układ przestrzenny o typowych formach dla niewielkiej, wiejskiej, gotyckiej budowli sakralnej. Do prostokątnej w planie nawy od wschodu dostawiono węższe i nieco niższe prezbiterium, zamknięte trzema ścianami, od północy sąsiadujące na całej długości swej elewacji z czworoboczną, zbliżoną do kwadratu zakrystią. Bryłę urozmaiciła smukła, czworoboczna wieżyczka, wtopiona w fasadę zachodnią, w górnej partii przechodząca w ośmioboczną. Całość otoczona była cmentarzem z okalającym go kamiennym murem.
Od strony zewnętrznej ściany nawy i prezbiterium kościoła podparte zostały uskokowymi przyporami. Pomiędzy nimi od południa i wschodu przebito otwory okienne, w większości jednodzielne, wąskie, rozglifione, zamknięte ostrołukami z trójlistnymi maswerkami. Jedynie południowe okno we wschodniej części nawy utworzono większe, z dwudzielnym maswerkiem złożonym z laskowania dzielącego przestrzeń okna na dwa wysokie otwory zwieńczone trójliśćmi i uzupełniający je u góry czwórliść. Średniowiecznym zwyczajem stronę północną kościoła, a nawet zachodnią pozostawiono bez okien. Pięć oprofilowanych, ostrołucznych okien umieszczono natomiast na wieży, z których dwa skierowano na zachód a pozostałe w inne strony. Zakrystię pierwotnie doświetlały dwa małe okna od wschodu.
Do środka kościoła prowadziły portale na osi fasady zachodniej i południowy, umieszczony w pierwszym przęśle od zachodu. Obydwa otrzymały podobną formę ostrołuczną z profilowanymi do wysokości cokołu ościeżami. Trzeci portal, wymieniony w XV wieku na dwuramienny (siodłowy), komunikował zakrystię z prezbiterium, przy czym zamykany był on okutymi drzwiami z mechanizmem blokującym. Kolejny, także o dwuramiennej formie, osadzono w północnej ścianie zakrystii. Obok portalu w prezbiterium w ścianie utworzono ostrołucznie zamkniętą półkę ścienną na kościelne precjoza, a po przeciwnej stronie ostrołuczne, sfazowane sedilia. Ściany nawy i prezbiterium pokryte były co najmniej siedmioma krzyżami konsekracyjnymi oraz od pierwszej połowy XV wieku malowidłami figuralnymi.
Wnętrze nawy przykryło sklepienie krzyżowo – żebrowe podzielone na dwa prostokątne przęsła, z żebrami spływającymi na krótkie, obłe służki podwieszone na uskokowych konsolach zakończonych guzami. Niewielkie prezbiterium nad całością przykryto sklepieniem żebrowym sześciodzielnym, natomiast w zakrystii umieszczono sklepienie kolebkowe. Żebra w prezbiterium wtopiono bezpośrednio w ściany, bez użycia konsol. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołucznie zamkniętą arkadą tęczy.
Stan obecny
Niewielki kościół w Nógrádsáp jest dziś jednym z nielicznych gotyckich zabytków w regionie, które przetrwały bez większych przeróbek nowożytnych. Po przeprowadzonych w 1965 roku badaniach i renowacji jedyną większą barokową modyfikacją jest cebulasty hełm wieży. Barokowymi przebudowami uszkodzona zostało także fasada zachodnia w której w XVIII wieku zainstalowano nowy portal z przedsionkiem, ale przedsionek rozebrano a gotyckie wejście zrekonstruowano z odnalezionych detali architektonicznych. Odrestaurowane zostały także wszystkie gotyckie okna. Wartość artystyczną kościoła znacznie podnoszą krzyże konsekracyjne i średniowieczne malowidła ścienne odkryte podczas badań. Kościół jest malowniczo usytuowany, a co więcej wciąż okala go mur z gotyckim portalem wejściowym na cmentarz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozák É., A nógrádsápi r.k. templom feltárása, „Magyar Műemlékvédelem 1967-1968”, Budapest 1970.