Historia
Najstarsza wzmianka w źródłach pisanych o wsi Tálod odnotowana została w 1171 roku pod nazwą Thalad. Była ona własnością rycerskiej rodziny Rátót (Rathold), której członek, Lőrinc Keszi (Keséi, Keszővi lub Kresevi), ufundował klasztor zakonu paulinów pod wezwaniem św. Elżbiety. Nie wiadomo kiedy dokładnie to nastąpiło, ale klasztor z pewnością funkcjonował już w 1324 roku, kiedy to został po raz pierwszy odnotowany w dokumentach. Wtedy to członkowie rodziny Rátót, János i László, synowie Lőrinca Kesziego, wzbogacili w obecności kapituły w Veszprém swój rodowy klasztor nową darowizną. Za zgodą krewnych przekazali konwentowi swój majątek Tálod, pod warunkiem, że będą z niego korzystać przez 86 lat. Z drugiej strony do fundacji klasztoru musiało dojść po 1263 roku, gdyż nie został on wspomniany w ówczesnym spisie biskupa Pála.
W 1373 roku król Ludwik Wielki potwierdził zakonnikom przywileje i majątek. W kolejnych latach życie paulinów musiało być spokojne, gdyż nie interesowały się nimi przekazy pisane. Dopiero przed 1480 rokiem położony na odludziu klasztor wyludnił się. Prawdopodobnie ostatni paulini przenieśli się do pobliskiego klasztoru Vázsony, a ich miejsce na zaproszenie rodziny Gyulaffy z Rátót zajęli franciszkanie. Wiadomo, iż w 1535 roku w klasztorze przebywało 15 franciszkanów.
Upadek klasztoru w Tálod nastąpił w połowie XVI wieku, na skutek ekspansji Turków osmańskich i sięgających coraz bardziej na północ najazdów. Większość mnichów opuściła zabudowania konwentu, które podobnie jak kilka innych pobliskich klasztorów, zostały wysadzone w powietrze w 1552 roku. Porzucone ruiny szybko zarosły roślinnością i zostały na stulecia zapomniane. Pierwsi badacze zainteresowali się średniowiecznymi pozostałościami w XIX stuleciu, kiedy to były one jeszcze w nieco lepszym stanie niż obecnie.
Architektura
Klasztor został zbudowany z grubsza na planie czworoboku, zajmującego powierzchnię około 36 x 32 metry. Południowo – wschodnią część założenia zajmował kościół, którego długość wynosiła 25 metrów. Od północy sąsiadowały z nim zabudowania klauzury, otaczające trzema skrzydłami i krużgankami z grubsza kwadratowy wirydarz. Klasztor posiadał również zbiornik na wodę deszczową, otoczony kamiennym murem. Stał on w północno – zachodnim narożniku dziedzińca klasztornego.
Kościół klasztorny składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta oraz prezbiterium po stronie wschodniej, zakończonego ścianą prostą. Prezbiterium podparte było od wschodu i południa przyporami, jego wnętrze mogło więc być podsklepione. Wejście do kościoła wiodło od zachodu, poprzez ścianę fasady ozdobionej okulusem z pięciolistną rozetą. Z pewnością dodatkowe przejścia łączyły też nawę z krużgankiem i prezbiterium z zakrystią.
Zabudowania klauzury tworzyły dość zwarty bok zabudowy, jedynie ze skrzydła wschodniego wystawał płytki ryzalit. Tradycyjnie mieścić się w nim mogła kaplica lub kapitularz w którym codziennie gromadzili się zakonnicy na obrady dotyczące najważniejszych spraw konwentu. Po południowej stronie małe pomieszczenie zajmowała zakrystia, połączona z krużgankiem w typowy dla klasztorów paulinów sposób, za pomocą krótkiego korytarza. Przeznaczenie pozostałych pomieszczeń pozostaje nieznane. Były one ułożone jednotraktowo, być może posiadały powyżej górne kondygnacje. Na górze mogło się znajdować dormitorium, parter natomiast musiał wypełniać refektarz i pomieszczenia gospodarcze.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego ocalała jedynie sięgająca 7,5 metrów wysokości fasada zachodnia kościoła, w której na miejscu wejścia znajduje się otwór w murze a powyżej zachowany okulus, którego ościeże jest jedynym przetrwałym na miejscu detalem architektonicznym. Pozostałe relikty zabudowań ukryte są pod ziemią, choć kamienie z klasztoru używane były do budowy przez mieszkańców pobliskiej wsi Pula, więc niektóre z nich można jeszcze zobaczyć w ścianach współczesnych domów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cselenkó B., Szerzetesrendek az Árpád-kori Zaía megyében, Zalaegerszeg 2006.
Karczag Á., Pálos kolostorromok a Balaton-felvidéken, „Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám november, Pécs 2005.