Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o wsi zwanej wówczas Loos, odnotowana została w 1264 roku w dokumentach kapituły Győr, natomiast pierwszym znanym właścicielem wsi był w 1277 roku niejaki Beled z rodu Osl. Kościół parafialny zbudowany został w osadzie dużo wcześniej, pomiędzy końcem XI a połową XIII wieku. W 1406 roku wieś Lózsa wraz z kościołem spustoszona została przez wojska niemieckie. Prawdopodobnie już nieco wcześniej centrum osady przeniesione zostało w dogodniejsze, niżej położone miejsce, poza wąską doliną, gdzie zbudowano nowy kościół. Odtąd mały kościół św. Stefana zaczął pełnić jedynie rolę kaplicy cmentarnej. Przebudowano ją w XVIII wieku w stylistyce barokowej, a w XIX stuleciu powiększono o neogotycki przedsionek. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono przy zabytku w 1982 roku.
Architektura
Romański kościół św. Stefana składał się z prostokątnej w planie, niewielkiej nawy oraz półkolistej apsydy po stronie wschodniej. Wzniesiony został z łamanego kamienia układanego w wątku opus spicatum. Główną elewacją była południowa ściana nawy w której utworzono wejście osadzone w półkoliście zamkniętym, uskokowym portalu. Nad nim przebito trzy miniaturowe otwory okienne osadzone w półkoliście zamkniętych, rozglifionych wnękach. Co rzadko spotykane w średniowiecznej architekturze wiejskich kościołów dwa okna przebito także w ścianie północnej nawy. W odróżnieniu od południowych nie zostały one rozglifione od zewnątrz. Kolejnym nietypowym rozwiązaniem był brak okna na osi apsydy, otwór przebito w niej jedynie od południa.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego romański charakter, zwłaszcza, iż w trakcie ostatnich prac remontowych zamurowano barokowe okna. Część zachodnia zabytku oraz wtopiona w korpus wieżyczka pochodzą z XIX stulecia. Malowniczości budowli dodaje gontowy dach, wyróżnia natomiast rzadko stosowana, czy też w niewielu przypadkach zachowana, technika wznoszenia murów „w jodełkę” (opus spicatum). Przetrwały pierwotne okna w nawie oraz częściowo rekonstruowany portal południowy z romańską ludzką maską w narożniku ościeża.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gyurkó J., Árpád-kori templomok a Kárpát-medencében, Gyál 2006.
Strona internetowa turautak.com, Nagylózs, Szent István római katolikus temetőkápolna.