Historia
Zamek przypuszczalnie zbudowany został po najeździe mongolskim z 1241 roku, najpewniej przez właścicieli miejscowych dóbr Kelemér z rodu Gut-Keled, pragnących kontrolować przebiegający w pobliżu trakt. W 1338 roku rodzina podzieliła się, a miejscowa gałąź przyjęła nazwisko Dobi, choć sam zamek nie został wówczas jeszcze odnotowany. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w latach 1343/1344. W 1397 roku król Zygmunt Luksemburczyk podarował Péterowi, synowi Mihála z Dob, wioskę Kelemér ze zrujnowanym wówczas zamkiem Mohos („Kelemer cum deserto castro Mohus vocato”). Przypuszczalnie został on zniszczony na początku XIV wieku (przed 1338 rokiem) podczas walk związanych z dojściem do władzy Karola Roberta. Ponownie zamek wspominały dokumenty z 1400 i 1430 roku. Odbudowany, z pewnością funkcjonował jeszcze w połowie XV wieku, kiedy to wytoczono proces sądowy członkom rodziny Kakas, która miała we współpracy z czeskimi husytami najechać Mohosvár wraz z pobliską wsią. Do ostatecznego zniszczenia warowni przyczynić się mogła kampania Sebestyéna Rozgonyi z lat 1458-1459, w czasie wojen prowadzonych za panowania Macieja Korwina.
Architektura
Zamek zbudowany został na wysokim wzniesieniu zwanym Mohosvár, tworzącym w górzystym terenie odosobniony stożek o owalnym i nieco wydłużonym w planie kształcie. Szczytowa, spłaszczona partia wzgórza otoczona została głębokim rowem o szerokości 10 – 15 metrów, z którego wydobywana ziemia zapewne posłużyła do utworzenia po stronie zewnętrznej wału. Stoki wzniesienia najbardziej strome były po stronie południowej i południowo – wschodniej, gdzie opadały do jeziora Kismohos, dlatego być może ziemne obwarowania nie zakreślały pełnego obwodu. Najłagodniejsze stoki były od strony północno – zachodniej, tamtędy też zapewne poprowadzona była z doliny droga do zamku. Wyznaczony przez obwałowania teren zajmował około 60 x 35 metrów.
Podstawą obrony zamku był obwód kamiennego muru obronnego na rzucie nieco zbliżonym do prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami, o grubości od 1,5 do 1,6 metra, obejmującego powierzchnię o wymiarach około 20 x 15 metrów. Pośrodku otoczonego murem obszaru znajdowała się wolnostojąca, cylindryczna wieża o średnicy 9 metrów, posiadająca masywne mury grubości około 3 metrów, które mogły wznosić się na wysokość około 20 metrów (cztery lub pięć kondygnacji). Ponadto na dziedzińcu znajdowały się trzy budynki konstrukcji drewnianej oraz zbiornik na wodę (jeden z budynków służył za warsztat kowalski). Takie zagęszczenie zabudowań na małym dziedzińcu pozostawiało w niektórych miejscach zaledwie 1-1,5 metrowej szerokości przejścia pomiędzy wieżą cylindryczną.
Po południowo – zachodniej stronie zamku, po zewnętrznej stronie muru obronnego, wybudowana została czworoboczna wieża o wymiarach 7,4 x 7,8 metra, połączona z zachodnim fragmentem muru. Grubość jej ścian wynosiła 1,7 metra, co dawało powierzchnię wewnętrzną około 3,8 x 4,5 metra. Wieża nie posiadała wejścia na poziomie przyziemia od strony zewnętrznej, dlatego najpewniej nie była budowlą bramną, a głównym budynkiem mieszkalnym, zapewne połączonym kładką z wieżą cylindryczną, która pełniłaby rolę ostatecznego schronienia (bergfried), a także strażniczo – ostrzegawczą. Wieża czworoboczna mogła ponadto flankować drogę dojazdową, ale brama na dziedziniec prawdopodobnie była już poza zasięgiem widoczności (przypuszczalnie znajdowała się w północnym odcinku muru).
Na poziomie przyziemia wieża czworoboczna mieściła w narożniku północno – zachodnim gliniany piec. Jego codzienne zaopatrywanie w opał byłoby utrudnione, gdyby wieża nie posiadała bezpośredniego wejścia z poziomu dziedzińca. Wyższe kondygnacje wieży oddzielone były drewnianymi stropami. Pierwsze piętro mogło mieć połączenie z chodnikami straży w koronie muru. Wzorem innych budowli tego typy pełniłoby rolę dziennej sali o charakterze reprezentacyjnym. Drugie piętro zajmowane mogło być przez prywatną komnatę mieszkalną, nad którą przypuszczalnie funkcjonowała kondygnacja obronna, być może o charakterze drewnianego ganku.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych, a miejsce na którym się znajdował zostało mocno naruszone w okresie nowożytnym. Na części obwodu zaniknął nawet ziemny wał i przekop, ten pierwszy widoczny po stronie północno – zachodniej w formie ziemnego tarasu. Teren zamku jest dziś porośnięty lasem. Na powierzchni przed rozpoczęciem wykopalisk w 2000 roku nie było widać żadnych pozostałości budowli, dopiero w ich toku odkryto partie fundamentowe obwarowań i zabudowań mieszkalnych. W przypadku wieży cylindrycznej część ścian zachowała się do wysokości nawet 2 metrów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Feld I., Nováki G., Sárközy S., Borsod–Abaúj–Zemplén megye várai az őskortól a kuruc korig, Budapest-Miskolc 2009.
Pusztai T., A Keleméri mohosvár, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám december, Pécs 2011.
Pusztai T., A Keleméri mohosvár. Egy 13–14. században használt vár kutatásának lehetőségei, „Castrum 5”, 1/2007.