Historia
Klasztor pauliński Háromhegyi w pobliżu wsi Martonyi został założony w 1341 roku przez synów niejakiego Tekesa, choć według innych przekazów jego patronem miał być István Szalonnai, który ufundował go w 1383 roku. Trzy ołtarze prezbiterium kościoła, konsekrowanego ku czci Najświętszej Maryi Panny, zostały poświęcone przez Jánosa, biskupa Egeru, w 1411 roku. W kolejnych latach klasztor stopniowo otrzymywał mniejsze darowizny, a zakonnicy zdobywali dodatkowe nieruchomości. Niewiele zostało utworzonych przekazów pisanych na temat historii klasztoru, wiadomo jedynie, iż w drugiej połowie XV wieku pochowano w nim szczątki rodziców Mihálego Hangácsiego, który sprawował urząd alnádora, zastępcy palatyna. Zniszczenie klasztoru nastąpiło około połowy XVI wieku na skutek tureckich najazdów. Porzucone zabudowania w kolejnych stuleciach w większości rozebrała okoliczna ludność, w celu pozyskania darmowego materiału budowlanego.
Architektura
Kościół klasztorny był typową dla paulinów, niewielką budowlą sakralną, składającą się z krótkiej nawy na planie prostokąta oraz węższego i niższego prezbiterium, od wschodu zamkniętego wielobocznie (pięć boków ośmioboku). Kościół od zewnątrz opięto przyporami, ale tylko od strony południowej i wschodniej, od północy przylegały bowiem zabudowania klasztorne. Co charakterystyczne przy nawie przypory usytuowano prostopadle w stosunku do osi kościoła. Pomiędzy nimi utworzono stosunkowo wąskie, obustronnie rozglifione okna o ostrołucznych zamknięciach wypełnionych trójliśćmi.
Główne wejście znajdowało się w fasadzie zachodniej nawy, funkcjonował też portal północy wiodący do krużganka i klauzury oraz portal w prezbiterium łączący się zapewne z zakrystią. Poziom posadzki nawy kościoła, wyłożonej ceglaną kostką, był niższy od poziomu gruntu, dlatego prowadziły do niej dwa stopnie. Prezbiterium było natomiast wyżej położone od nawy, dostępne po jednym stopniu. Nawa przykryta była dwuprzęsłowym sklepieniem z trapezoidalnymi w przekroju żebrami, prezbiterium zaś podsklepiono przy użyciu żeber gruszkowych. Dzieliło się ono na jedno prostokątne przęsło sklepione krzyżowo oraz przęsło wschodnie sklepione sześciodzielnie.
Zabudowania średniowiecznej klauzury usytuowane były po północnej stronie kościoła, gdzie dwa lub trzy skrzydła wraz z krużgankami otaczały wąski, prostokątny lub lekko trapezowaty w planie wirydarz. Bezpośrednio z prezbiterium kościoła sąsiadowała zakrystia, oddzielona od skrzydła wschodniego korytarzem wyprowadzonym z narożnika krużganka. Z południowej części prostokątnego skrzydła wschodniego wysunięty mógł być ku wschodowi ryzalit mieszczący kaplicę lub kapitularz, zamknięty od zewnątrz trójbocznie. Pozostała część zabudowań była zwarta, prawdopodobnie dwukondygnacyjna. Istnienie skrzydła zachodniego nie jest pewne, być może z tamtej strony znajdował się jedynie zamknięty od zewnątrz pełną ścianą krużganek.
Stan obecny
Do czasów współczesnych dość dobrze, zwłaszcza w porównaniu z innymi świątyniami paulińskimi na terenie Węgier, zachował się dawny kościół klasztorny. W całości przetrwały mury obwodowe nawy, w XXI wieku poddane renowacji i ponownie zadaszone. Z prezbiterium przetrwały do znacznej wysokości mury zachodniego przęsła, natomiast wschodnie zamknięcie zostało zredukowane do poziomu nieco powyżej cokołu. Mury zabudowań klauzury widoczne są na poziomie gruntu, a część z nich, sięgająca zapewne około 1 metra wysokości, ukryta jeszcze pod powierzchnią ziemi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cabello J., Csaba L., Zoltán S., Martonyi, pálos kolostor-és templomrom. „Műemlékvédelmi Szemle”, 2001 szám, Budapest 2001.
Spisák D., Kolostor a karszton; tanösvény tervezet Martonyi és Dobódél között a Szalonnai- hegységben, Miskolc 2013.