Historia
Pierwsze wzmianki w źródłach pisanych o osadzie Markaz pojawiły się między 1077 a 1095 rokiem, kiedy to znajdowała się w rękach bliżej nieznanego księcia („dux Damazlaus”), od którego nazwana została sąsiednia osada Domoszló, wydzielona z dóbr Markaz w 1263 roku. Do budowy górującego nad Markaz zamku przypuszczalnie doszło w drugiej połowie XIII wieku. Jako, że wieś należała wówczas do rodziny Visontai z rodu Aba, a później weszła w posiadanie spokrewnionej z nią rodziny Kompolti, budowniczymi zamku mogli być przedstawiciele któregoś z tych rodów.
W XIV wieku wieś była wymieniana dość często w źródłach pisanych, podobnie jak jej kościół parafialny, umieszczany w spisach papieskich dziesięcin. Sam zamek jednak nie został w średniowieczu ani razu odnotowany, nie miał więc zbyt dużego znaczenia ani obronnego, ani jako centrum zarządzania miejscowych dóbr. Ewentualnie był już w XIV wieku porzucony lub zniszczony.
Gałąź Visontai – Kompolti wymarła w 1421 roku. Ich dobra przeszły wówczas w posiadanie Istvána Kompolti, właściciela zamku Nána (Kisnána). W ten sposób Markaz stał się częścią znacznie większej domeny niż wcześniejsza, którą administrowano z zamku Sirok i Oroszlánkő (Domoszló). Najpóźniej od tego czasu zamek Markaz pełnił jedynie drugorzędną rolę, zapewne więc został porzucony i popadł w ruinę. Ewentualnie funkcjonował jeszcze do czasów pierwszych tureckich najazdów, w trakcie których został zniszczony, lecz z pewnością w drugiej połowie XVI wieku był już ruiną nienadającą się do zamieszkania.
Architektura
Zamek zbudowano na południowym krańcu wąskiego grzbietu góry Várbérc. Z trzech stron chroniony był on bardzo stromymi i wysokimi stokami, które na zachodzie i północnym – zachodzie opadały ku dolinie niewielkiego strumienia Visonta, a na południu i wschodzie ku nizinnym obszarom z osadą Markaz. Ukształtowanie terenu chroniło zwłaszcza północno – zachodniego odcinka, gdzie stoki przechodziły do formy skalistych, niedostępnych skarp. Jedynie na północnym – wschodzie teren stopniowo wznosił się w kierunku szczytu góry, wyższego od obszaru zamku o niecałe 200 metrów, ale oddalonego o około 1000 metrów.
Zamek założono na planie prostokąta o długości 26 metrów i szerokości 21 metrów. Dziedziniec wyznaczyły kamienne mury grubości od 1,5 do 2 metrów i wysokości co najmniej 8-9 metrów, przed którymi utworzono suchą fosę, przekopaną na całym obwodzie za wyjątkiem najlepiej chronionego naturalnymi warunkami terenu odcinka północno – zachodniego i zachodniego. Po stronie północnej przekop był zdwojony, szerokości około 12-13 metrów każdy. Na wschodzie łączył się do formy pojedynczego rowu o szerokości 9 metrów, obejmującego też odcinek południowy. Tam główny rów poprzedzony był przekopem zewnętrznym o szerokości 7 metrów, ale bardzo płytkim. Wjazd do zamku mógł znajdować się po stronie północno – wschodniej, najdogodniejszej ze względu na ukształtowanie góry. Być może chroniony był jakąś formę budynku bramnego lub wieży.
Zabudowa mieszkalna zamku mogła być przystawiona do zachodniej, najbezpieczniejszej kurtyny muru obronnego. Przypuszczalnie był to podłużny i zarazem wąski budynek zajmujący całą długość dziedzińca. Nie wydaje się, by któraś z jego części miała formę wieżową. Kolejny, zapewne pomocniczy budynek o funkcji gospodarczej dostawiony był do krótszej kurtyny południowej. Posiadał on mur od strony dziedzińca o znacznie mniejszej grubości, różny też był poziom użytkowy obu budowli, połączonych za pomocą prostego biegu schodów. Górna część budynku południowego mogła być konstrukcji drewnianej. Gospodarcze zabudowania drewniane mogły też być przystawione do wschodniej kurtyny muru.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z zamku zachowały się jedynie fragmenty postrzępionego muru obronnego otaczającego niegdyś dziedziniec. Widoczne są one głównie po stronie zachodniej i wschodniej założenia, a także w odcinku południowym, w pobliżu narożników. Do niedawna były one dłuższe i wyższe, ale uległy zawaleniu na skutek trzęsienia ziemi z 2011 roku. Obecnie najwyższe partie sięgają 6-6,5 metrów wysokości. Od strony północnej mury nie zachowały się, dostrzegalne jest tylko wywyższenie terenu w miejscy przewidywanej bramny, co mogłoby być pozostałością jakiejś budowli bramnej. Całkowicie zanikł także widoczny jeszcze w latach 70-tych XX wieku mur budynku mieszkalnego od strony dziedzińca.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Baráz C., Dénes J., Feld I., Nováki G., Sárközy S., Heves megye várai az őskortól a kuruc korig. Magyarország várainak topográfiája 2, Budapest-Eger 2009.
Fülöp A., Jankovics N., Héczey-Markó Á., Szökrön P., Markaz régészeti tanulmány, Markaz 2014.
Kovács P., Markaz vára segítségért kiált, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám április, Pécs 2010.