Historia
Rotundę zbudowano w dobrach królewskich podległych Zalavár, które na początku XIII wieku stały się własnością prywatną. Ufundował ją po 1260 roku niejaki Miklós, syn Karacsa, pierwotnie pod wezwaniem św. Mikołaja. Po raz pierwszy została odnotowana w źródłach pisanych w 1263 roku, a następnie w spisie dziesięciny z 1333 roku. Oprócz pełnienia roli budowli patronackiej, była także świątynią parafialną dla okolicznej ludności. W czasie walk z Turkami z XVII wieku wieś wyludniła się, zaś porzucona rotunda popadła w ruinę. Ponowne zasiedlenie, w nieco innym miejscu niż w średniowieczu, nastąpiło na początku XVIII wieku. W 1740 roku rotundę wyremontowano, zmieniono jej wezwanie, a w drugiej połowie XIX wieku dostawiono do niej nowożytny aneks. Wraz z wybudowaniem nowego kościoła we wsi, wygodniej usytuowanego dla mieszkańców, rotunda stała się kaplicą cmentarną. W drugiej połowie XX wieku przeprowadzono jej renowację i przywrócono pierwotny wygląd po wyburzeniu XIX-wiecznej dobudówki.
Architektura
Rotunda wzniesiona została z cegły, na planie koła o średnicy około 5,8 metra, z niewielką, półkolistą apsydą po stronie wschodniej. Jej mury posadowiono na sfazowanym cokole, a elewacje opięto lizenami. W nawie przybrały one formę smukłych wałków opuszczonych do cokołu, gdzie zostały osadzone na czworobocznych bazach, natomiast w apsydzie płaskich pilastrów, przystawionych w miejscu połączenia z nawą. Ponadto ściany rozdzielono rozglifionymi, bardzo wąskimi, szczelinowymi oknami, umieszczonymi w półkoliście zamkniętych wnękach. Przebito je tylko od południa i południowego – zachodu oraz w apsydzie. Wejście do wnętrza osadzono po stronie południowo – zachodniej.
Wewnątrz rotundy w ścianach nawy utworzono sześć wnęk na sedilia: cztery od północny i północnego – zachodu oraz dwie po stronie południowo – wschodniej. Zamknięto je ostrołucznymi arkadami opartymi na gzymsach impostowych. W północno – wschodniej części umieszczono wejście do osadzonych w grubości muru schodów, poprowadzonych przez całą północną część ściany i zakończonych na piętrze empory. Prezbiterium w apsydzie oddzielono od nawy ostrołuczną arkadą tęczy
Stan obecny
Obecnie rotunda pełni funkcję kaplicy cmentarnej, dominując w krajobrazie na szczycie wzgórza pośrodku cmentarza. Jako, że Kallósd nie było okupowane w trakcie wojen z Turcją, a zniszczenia usunięto w XVIII wieku bez wprowadzania większych zniekształceń, budowla przetrwała w bardzo dobrym stanie, posiada jedynie nowożytną konstrukcję dachu i przekształcony portal wejściowy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Busics G., Körtemplomok mint az egykori magyar hosszmértékegység őrzői, „Honismeret”, évfolyam 48, szám 2, 2020.
Busics G., Tóth S., A királyi öl hossza, Budapest 2020.
Gervers-Molnár V., A középkori Magyarország rotundái, Budapest 1972.