Historia
Kościół farny w Herencsény zbudowany został w XIII wieku, pierwotnie w formie rotundy. W połowie XIV wieku ta późnoromańska budowla została powiększona o prostokątną nawę. Przypuszczalnie kościół przetrwał turecką okupację z XVI i XVII wieku oraz okres walk wyzwoleńczych bez większych zniszczeń, gdyż w pierwszym XVIII-wiecznym protokole kanonicznej wizytacji z 1714 roku nie odnotowano, by miał się znajdować w złym stanie. Usunięta mogła zostać jedynie wieża, być może drewniana, odnotowana na planie z 1672 roku. W 1801 roku remontu wymagał dach, uszkodzony w czasie wyjątkowo silnej burzy. Kolejne, tym razem gruntowne prace naprawcze, rozpoczęto w 1851 roku. Rok później w ich trakcie kościół powiększony został o klasycystyczną wieżę. Współczesne renowacje zabytkowej budowli przeprowadzano w 1972 i 2012 roku.
Architektura
Kościół zbudowano w południowo – zachodniej części leżącej w zakolu strumienia wsi, na otoczonym cmentarzem wzgórzu. Pierwotnie miał on formę kamiennej, bezapsydowej rotundy na planie koła, posadowionej na cokole, ze ścianami przebitymi szczelinowymi oknami osadzonymi w półkoliście zamkniętych wnękach. Po jednym takim oknie przebito od strony południowej i wschodniej. Późnoromański portal wejściowy, zgodnie z orientacją kościoła i znajdującego się w nim ołtarza, prawdopodobnie znajdował się po stronie zachodniej.
W XIV wieku od zachodu do rotundy dostawiono pojedynczą nawę na rzucie prostokąta. Wejście do niej utworzono po stronie północnej w wysokim, ostrołucznie zamkniętym portalu o profilowanym wklęską ościeżu zakończonym na cokole. Portal ozdobiono tympanonem na którym wyobrażono płaskorzeźbioną postać na koniu z uniesionymi rękoma, która przeskakuje przez tarczę herbową. Oświetlenie nawy prawdopodobnie zapewniały większe okna niż w rotundzie, przypuszczalnie ostrołucznie zamknięte i rozglifione. Możliwe, iż pierwotnie znajdowały się one jedynie w ścianie południowej.
Stan obecny
Kościół został znacznie przekształcony w okresie nowożytnym, ale XIII-wieczna rotunda wciąż wyróżnia się z jego bryły, pełniąc obecnie funkcje prezbiterium. W jej murze przetrwały dwa zamurowane oryginalne okna. Większość otworów XIV-wiecznej nawy została przekształcona. Zachował się jednak gotycki portal wejściowy w ścianie północnej, a wewnątrz zdobiona trójliściem półka ścienna – sakramentarium. Wieża i zakrystia są dodatkami w całości nowożytnymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gyulai É., Az Észak-magyarországi régió épített öröksége, „Észak-magyarországi Stratégiai Füzetek”, évf. XVII, Miskolc 2020.
Zólyomi J., Herencsény története, Balassagyarmat 1998.