Historia
Zamek po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych około 1280 – 1282 roku, jako własność rodu Tomaj przejęta przez króla Andrzeja III w drodze wymiany dóbr, choć nie podano wówczas nazwy warowni. Po raz kolejny umowę tą, już wraz z nazwą zamku (castrum Boldua), wspomniał dokument z 1295 roku. Wydaje się więc, iż budowę Boldogkő przeprowadzono około trzeciej ćwierci XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy Tyba, syna Jaaka z rodu Tomaj. Zamek stanowił dla niego centrum zarządzania okolicznych dóbr ziemskich, siedzibę mieszkalną i strzegł nieodległej drogi do Koszyc.
Na początku XIV wieku Boldogkő było własnością Amadeja Aby, węgierskiego możnowładcy, głowy jednego z najbardziej znaczących rodów północno – wschodniej części królestwa, który na zamku osadził swojego kasztelana o imieniu Jan („nos Johannes Comes Castellanus de Bolduaku”). Po śmierci Amadeja w 1311 roku, zabitego w trakcie walk pod Koszycami z sojusznikami monarchy, a następnie po klęsce jego synów w bitwie pod Rozhanovcami, zamek przeszedł ponownie w ręce królewskie. Nie minęło jednak dużo czasu gdy Karol Robert oddał go we władanie rodzinie Drugethów. Posiadali oni Boldogkő do 1342 roku, rozbudowując pierwotną wieżę mieszkalną o okazały pałac i więżę na rzucie trójkąta.
W 1388 roku Zygmunt Luksemburczyk oddał Boldogkő wraz z okolicznymi dobrami ziemskimi (wsie Vizsoly, Szerencs, Novaj, Abatelke, Újfalu, Árka) w zastaw Pétrowi Czudarowi. Nie wiadomo jak długo nowy właściciel cieszył się dochodami z zastawu, gdyż już w 1401 roku Pétr Perényi musiał odbijać zamek z rąk bliżej nieznanych buntowników. Następnie w okresie wojen husyckich i jeszcze dłużej, od 1422 do 1453 roku, zamek należał do serbskiego władcy Stefana Lazarevića a następnie despoty Jerzego Brankovicsa. Za rządów Macieja Korwina znajdował się najpierw od 1461 w rękach braci Parlagów, potem miasta Koszyce, aż wreszcie rodziny Zápolya, przy czym któryś z właścicieli drugiej połowy XV wieku musiał dokonać znacznej rozbudowy zamku o zewnętrzne obwarowania z wieżę bramną. Po bitwie pod Mohaczem Boldogkő kilkakrotnie zmieniało właścicieli i było wielokrotnie zajmowane przez zwolenników stronnictwa Ferdynanda i Zápolyi. Zamek oblegany był między innymi w 1528 (przez sześć tygodni), w 1529 i 1537 roku.
W drugiej połowie XVI wieku i w XVII stuleciu zamek wielokrotnie przechodził z rąk do rąk różnych właścicieli, spośród których najznaczniejszymi były rody Bebek, Sárközy, Serényi i Palochayi. Nie odgrywał znaczącej roli strategicznej, ale zwykle gromadziły się pod nim wojska z okolicznych ziem, stawiane w gotowości w trakcie tureckich najazdów. W 1671 roku przeszedł w ręce arcybiskupa Jerzego Szelepcsényiego, po którym odziedziczyła go w 1685 roku kapituła ostrzychomska. W czasie pierwszych wystąpień kuruców zamek zajął Imre Thököly. Powstańcy oblegali go bezskutecznie w 1674 roku, oraz w 1675, kiedy to został zajęty. Rok później został odbity przez wojska cesarskie, co mogło się wiązać ze zniszczeniem starego, XIII-wiecznego donżonu. W czasie antyhabsburskiego powstania Rakoczego z lat 1703 – 1711 nie odegrał już żadnej roli militarnej, lecz zajmowany przez wojska uległ całkowitemu spustoszeniu, stając się niezdatnym do zamieszkania. W drugiej połowie XVIII wieku ruiny zakupiła rodzina Péchy, której przedstawiciele w ostatnim trzydziestoleciu XIX stuleciu przeprowadzili częściową neogotycką odbudowę zamku.
Architektura
Boldogkő wzniesiono na podłużnym grzbiecie wulkanicznej skały rozciągniętym na linii północ – południe, usytuowanym w centralnym punkcie rozległego wzgórza. Strome stoki owego wzgórza zapewniały już trudny dostęp do zamku, a wysokie skarpy skalnego bloku niemal uniemożliwiały jego osiągnięcie. Po stronie południowej zwężały się one do formy skalnej szyi połączonej z nieco szerszym, skrajnym skalnym blokiem. Na północy i wschodzie opadały niemal pionowo, podobnie jak po stronie zachodniej, gdzie jednak fragment jedynego obniżenia skalnego wypiętrzenia umożliwiał poprowadzenie drogi dojazdowej.
Układ zamku musiał być ściśle dostosowany do warunków terenu, dlatego zajął on wydłużony obszar o wymiarach około 14 x 50 metrów. Najstarszym elementem założenia najprawdopodobniej była czworoboczna wieża o wymiarach w planie 10 x 10 metrów z masywnymi murami grubości około 2,8 metra, usytuowana w części południowej, w jednym z najwyższych miejsc skalnego grzbietu. Pełniła ona oprócz obronnych funkcje mieszkalne, mieszcząc wewnątrz pięć kondygnacji. Obok, po północnej stronie wieży w skale wyciosany został zbiornik na wodę, kluczowy dla codziennego funkcjonowania zamku, z racji braku dostępu do rzeki lub strumienia. Miał on aż 26 metrów głębokości, dlatego być może pierwotnie pełnić miał rolę studni, ale nie nadawał się do tego ze względu na tuf który szybko wchłaniał wodę.
W XIV wieku wieża – donżon połączona został od północy (blisko narożnika północno – zachodniego) z kurtyną muru obronnego. Mur ten po około 7 metrach tworzył zachodnią ścianę podłużnego budynku, na północy zakończonego charakterystyczną trójkątną wieżą, skierowaną ostrym kątem ku północy. Kurtyna łącząca donżon z budynkiem osłaniała od zachodu starszy zbiornik na wodę, który umieszczony był odtąd w niedużym, kwadratowym dziedzińczyku, od wschodu otwartym na skaliste skarpy i stoki opadające ku dolinie. Budynek mieszkalny (pałac) na poziomie przyziemia doświetlono od zachodu trzema wąskimi, rozglifionymi do wnętrza otworami szczelinowymi, a na piętrze pięcioma większymi oknami o półkolistych zamknięciach. Dodatkowe otwory okienne znajdowały się też w ścianach wschodniej i południowej. Pierwotnie przyziemie podzielone było poprzeczną ścianą na dwa pomieszczenia: mniejsze północne i wiesze południowe. Parter przykryty był drewnianym stropem, natomiast piętro podsklepione. Zapewne na górze mieściły się główne komnaty mieszkalne i reprezentacyjne z aulą na czele, natomiast słabo doświetlone przyziemie pełniło funkcje gospodarcze z komorami przeznaczonymi na spiżarnie i składy. Wieża trójkątna, choć o rzadko spotykanej formie, nie była unikalna, wznoszono bowiem takie budowle w zamkach austriackich i górno-węgierskich (np. Uhrovec, Čachtice). Była wyższa o jedną kondygnację od sąsiedniego budynku. Pierwotnie jej wnętrze dzielone było drewnianymi stropami, później zastąpionymi na dwóch kondygnacjach sklepieniami. Na piętrze prawdopodobnie znajdowała się kaplica.
Około połowy XV wieku Boldogkő uzyskało rozbudowane zewnętrzne obwarowania od najbardziej zagrożonej zachodniej i północnej strony. Od trójkątnej wieży poprowadzono zaoblony mur obronny podążający skrajem skalnych skarp ku południowi, gdzie tuż przed zwężeniem grzbietu wzniesiono narożny czworoboczny budynek lub wieżę. Zabezpieczała ona wjazd i schody na mały dziedzińczyk po południowej stronie donżonu, z którego tuż nad wschodnimi klifami, obok wieży głównej przejść również można było do zbiornika z wodą i dalej do budynku mieszkalnego. Dziedziniec południowy skomunikowany był także poprzez wąską szyję grzbietu z południowym skalnym blokiem, gdzie zapewne utworzono drewnianą strażnicę. W południowo – wschodni narożniku dziedzińczyka w późniejszym okresie funkcjonował młyn do wytwarzania prochu.
Główną bramę wjazdową do zamku zlokalizowano w północnej części kurtyny zachodniej, w półkolistej (podkowiastej) wieży, w całości wysuniętej przed lico sąsiedniego muru. Portal bramny miała ona przebity od południa, dzięki czemu mógł on być kontrolowany z ganku straży wysokiej kurtyny muru. Sama wieża sięgała mniej więcej tej samej wysokości, choć faktycznie była wyższa z powodu posadowienia na niżej leżącym terenie, u podstawy skalistego grzbietu. Brama otwierała się na wąski, podłużny dziedziniec nad którym dominowały mury budynku mieszkalnego i donżonu, usytuowane około 10 metrów wyżej. Jego niewielka przestrzeń częściowo zastawiona była w północnej części dodatkowymi zabudowaniami gospodarczymi.
Późnośredniowieczne prace budowlane doprowadziły także do wybudowania krótkiego odcinka muru po wschodniej stronie budynku mieszkalnego, wydzielającego wąską przestrzeń tuż przed klifami. Być może już wtedy Boldogkő otoczone było znanymi z późniejszych przekazów drewniano – ziemnymi obwarowaniami palisadowymi, zabezpieczającymi podejście do zamkowego wzgórza od północy i zachodu. W ich obrębie funkcjonować mogło nieduże podzamcze.
Stan obecny
Zamek Boldogkő choć znajduje się dziś w stanie częściowej trwałej ruiny, należy do grupy lepiej zachowanych średniowiecznych budowli dzisiejszych północno – wschodnich Węgier. Częściowo zawdzięcza to romantycznym, neogotyckim pracom z XIX wieku, których efekty widoczne są zwłaszcza w północnej części zamku przy trójkątnej wieży, murach obronnych i wszelkich otworach przy których odnaleźć można użyte cegły. Z drugiej strony niewielkie znaczenie strategiczne zamku w XVII i XVIII wieku sprawiło, iż jego średniowieczny trzon nie był nigdy poddawany większym nowożytnym przebudowom, dzięki czemu zachował pierwotny kształt. W XXI wieku zadaszony został budynek mieszkalny, dawny średniowieczny pałac, choć niestety efekt końcowy z widocznymi z daleka współczesnymi oknami najwyższej kondygnacji daleki jest od ideału. Ponadto przetrwał mur obronny zachodniego dziedzińca, narożna wieża południowo – zachodnia oraz półkolista wieża bramna. Zniszczony donżon wyróżnia się wysokim kikutem północno – zachodniego narożnika, a w jego pobliżu przejście wiedzie na drewnianą galerię łączącą się z platformą widokową na miejscu dawnej strażnicy osadzonej na południowym bloku skały. Zamek jest udostępniony odpłatnie dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Éder K., Koppány A., Boldogkő várának régészeti feltárása és helyreállítása, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám november, Pécs 2005.
Feld I., Nováki G., Sárközy S., Borsod–Abaúj–Zemplén megye várai az őskortól a kuruc korig, Budapest-Miskolc 2009.
Jankovics N., Koppány A., A boldogkői vár újabb kutatásának eredményei [w:] Fiatal Középkoros Régészek IV. Konferenciájának Tanulmánykötete. A kaposvári Rippl- Rónai Múzeum Közleményei 2, red.M.Varga, Kaposvár 2013.
Végh K., Boldogkő várának feltárása, „A Herman Ottó Múzeum évkönyve VI”, Miskolc 1966.