Historia
Kościół św. Michała zbudowany został pod koniec pierwszej ćwierci XIII wieku, w osadzie Szentmihályfa, której osadnictwo sięgało X-XI wieku, choć w dokumentach pisanych pojawiła się dopiero w 1410 roku pod nazwą Végzalátnok. Niedługo później, w 1424 roku, po raz pierwszy odnotowany został kościół św. Michała, ale była to jedyna średniowieczna o nim wzmianka, nie wspominali o nim nawet papiescy biorcy dziesięciny. Fundatorami kościoła przypuszczalnie był nieznany miejscowy ród rycerski, być może niemieckiego pochodzenia, który poprzez Bawarię przyniósł na tutejsze ziemie północnowłoską, lombardzką tradycję budowlaną (zdobienia portalu zachodniego, kapitele przeźroczy wieży).
W XVI wieku, choć wieś Szentmihályfa nie leżała pod bezpośrednią okupacją turecką, to jednak znajdowała się na obszarach poddawanych częstym najazdom, co z czasem doprowadziło do jej wyludnienia. Zagony tureckie stały się wyjątkowo intensywne po upadku zamku w Kanizsa w 1600 roku. Chłopi jeśli nie zginęli w trakcie walk lub nie uciekli, obciążani byli przez Turków wielkimi podatkami. Niektóre z wyludnionych wsi zostały trwale zniszczone, inne, jak Szentmihályfa, po pewnym czasie odbudowały się, choć nie w pierwotnym miejscu, ale kilka kilometrów dalej. Najstarsza wizytacja kanonika w diecezji, dokonana w 1550 roku, wspomniała jeszcze miejscowego proboszcza, niejakiego Andrása. Kościół stał wówczas nienaruszony, ale cmentarz był zrujnowany. W kolejnych latach, gdy wieś się całkowicie wyludniła, został on opuszczony, a parafia przestała istnieć.
Zrujnowana średniowieczna świątynia odbudowana została w 1750 roku, przy czym jej prezbiterium otrzymało wówczas nową formę. Według wizytacji z 1778 i 1830 roku kościół znajdował się nadal w dobrym stanie, choć nie pełnił już roli parafialnej, podlegając Zalaszentgyörgy, a następnie Bonczodföld. Prawdopodobnie na przełomie XVII i XIX wieku powiększony został o zakrystię i następnie w 1923 roku wyremontowany. Ostatnie większe prace renowacyjne miały miejsce w latach 70-tych XX wieku. W ich trakcie między innymi usunięto część barokowych przekształceń.
Architektura
Kościół wzniesiony został na niewielkim wzgórzu, jako budowla orientowana względem stron świata, a więc skierowana częścią prezbiterialną na wschód. Pierwotnie był niedużą świątynią o pojedynczej nawie na planie prostokąta, zakończoną na wschodzie półkolistą apsydą, a od zachodu posiadającą nieproporcjonalnie wielką, czworoboczną wieżę o wymiarach 4,5 x 4,3 metra, częściowo wtopioną w korpus. Wieża ta wewnątrz nawy wsparta została na dwóch masywnych, czworobocznych w przekroju filarach, stając się integralną częścią korpusu (jedna z charakterystycznych cech węgierskich romańskich kościołów wiejskich). Wszystkie części budowli posadowiono na sfazowanym cokole.
Wejście do kościoła prowadziło od zachodu poprzez płytką, otwartą kruchtę utworzoną przez zachodnie mury wieży. Umieszczono tam bogato zdobiony portal, flankowany dwoma kolumnami skręconymi w górnej części na podobieństwo spiral, a w dolnej części ozdobionymi pierścieniami (podwójnymi w kolumnie zachodniej, pojedynczymi we wschodniej). Na płaskich, okrągłych kapitelach osadzono półkolistą archiwoltę, dekorowaną spiralnym wałkiem podobnym do górnych części kolumn. Pod nim znalazł się płaskorzeźbiony tympanon z barankiem (Agnus Dei) pośród roślinnych wici.
Oświetlenie nawy kościoła zapewniały trzy romańskie okna, symetrycznie przeprute w ścianie południowej. Były one wąskie, półkoliście zamknięte, rozglifione zarówno do wnętrza jak i na zewnątrz. Przypuszczalnie co najmniej jedno podobne okno oświetlało też apsydę. W wieży na przedostatniej kondygnacji zastosowano większe, trójdzielne przeźrocza w celu lepszej akustyki znajdujących się tam dzwonów. Triforia, każde z dwoma kolumienkami na bazach i z kapitelami, umieszczono w ścianie południowej i zachodniej, natomiast w północnej przebito jedynie otwór szczelinowy. Podobne dwa otwory szczelinowe przepruto też w środkowych kondygnacjach wieży od zachodu. Jako że wieża pierwotnie posiadała jeszcze czwarte piętro, trójdzielne przeźrocza znajdowały się również tam; nie tylko od zachodu i południa, ale być może też i od wschodu. W którymś z nich kapitele otrzymały wyjątkowo ciekawą formę na podobieństwo zwierzęcych głów: barana i krowy, prawdopodobnie symboli dobrych pasterzy i płodności.
Wewnątrz kościoła wieżę otwarto w przyziemiu na nawę trzema półkolistymi arkadami: jedną większą pośrodku i dwoma węższymi po bokach. Powyżej podstawy wieży piętro ponownie podzielono otworami zgodnie z dolnym rytmem, tak że stało się ono regularną galerią, ciągnącą się aż do zachodniej ściany wieży, na całej jej głębokości. Po obu stronach znalazły się wąskie przestrzenie boczne, wynikające z różnicy wielkości pomiędzy korpusem a szerokością wieży, połączone ze środkową częścią wąskimi, półkolistymi arkadami, przebitymi przez północną i południową ścianę wieży. Tą ostatnią pierwotnie z empory można było zejść drewnianymi schodami wzdłuż południowej ściany nawy.
W okresie gotyku wschodnia apsyda została wyburzona, a na jej miejscu wzniesiono znacznie obszerniejsze prezbiterium, zamknięte na wschodzie trójbocznie, choć ściany północno – wschodnią i południowo – wschodnią założono pod niewielkim skosem. Nowa część także wzniesiona została na cokole, podobnym do romańskiego. Od południa i północy oświetliły ją proste, czworoboczne okna o szerokich rozglifieniach na zewnątrz. Przypuszczać można, iż dużo większe okno oświetlało ołtarz od wschodu.
Stan obecny
Kościół św. Michała pomimo ponad 150-letniego porzucenia, burzliwych dziejów okolicznych ziem i barokowej przebudowy, zachował się do dnia dzisiejszego w dobrym stanie (co między innymi zawdzięcza gruntownej renowacji z drugiej połowy XX wieku). Przetrwały romańskie mury korpusu nawowego (do wysokości górnych partii okien), obniżona o jedną kondygnację wieża oraz zachodnia część gotyckiego prezbiterium. Co więcej kościół od strony zewnętrznej zachował pierwotne cechy stylowe, dzięki licznym widocznym do dziś detalom architektonicznym: południowym oknom nawy, wspaniałemu portalowi zachodniemu, czy triforium w wieży (w trakcie XX-wiecznej renowacji dwa kapitele o kształcie zwierzęcych głów, pierwotnie znajdujące się na najwyższym piętrze wieży, a po jej rozebraniu przeniesione przez barokowych budowniczych, zostały wmontowane w przeźrocze zachodnie). Dodatkowo w południowej ścianie prezbiterium widoczne jest zamurowane małe okno gotyckie i kolejne, otwarte, w ścianie północnej. Elementami nowożytnymi są zakrystia po stronie północnej oraz półkolista część prezbiterium wraz z przyporami. W ścianie zachodniej wieży jeden z otworów szczelinowych zastąpiono dużym oknem zamkniętym łukiem odcinkowym. Wewnątrz kościoła zachowała się romańska empora.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Valter I., A zalaszentmihályfai r.k. templom kutatása, „Magyar Műemlékvédelem 1971-1972”, Budapest 1974.
Vladár Á., A zalaszentmihályfai r. k. templom helyreállítása, „Magyar Műemlékvédelem 1971-1972”, Budapest 1974.