Historia
Pierwotny kościół we Wrexham został wzniesiony w XII lub na początku XIII wieku. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 1220 roku, kiedy to Reyner, biskup St Asaph, dał cysterskim mnichom z Valle Crucis połowę dochodów z tej świątyni (drugą połowę nadał siedem lat później kolejny biskup Abraham). W 1247 roku książę Powys, Madog ap Gruffydd, obdarzył zakonników patronatem kościoła Wrexham. Spowodowało to, że opactwo otrzymało dodatkowo dziesięcinę plebana, co jeszcze bardziej zwiększyło bogactwo Valle Crucis.
W 1330 roku kościół musiał zostać przebudowany z powodu uszkodzeń jakie odniosła jego wieża w trakcie wichury. Późnogotycki wygląd świątynia uzyskała na skutek kolejnej przebudowy z przełomu XV i XVI wieku, finansowanej prawdopodobnie przez lady Margaret Beaufort, matkę króla Henryka VII. Jej początek spowodowany był pożarem jaki dotknął kościół w 1457 lub 1463 roku. Wpierw wybudowane zostały nawy boczne, około 1500 roku dostawiono prezbiterium, a wieżę ukończono w latach 1524-1525. Kościół w Wrexham był więc jednym z ostatnich jakie ukończono przed rozprzestrzenieniem się reformacji.
Późne lata XVI wieku szczęśliwie nie przyniosły większych zmian dla architektury kościoła. Protestanci oddzielili jedynie przegrodą prezbiterium, wykorzystywane odtąd do celów świeckich, usunięto także część gotyckiego wyposażenia, a także zniszczono organy oraz grobowiec Roberta ap Iorwertha of Llwyn Onn. Na początku XVIII wieku pomiędzy arkady międzynawowe wstawiono empory, zastąpione kolejnymi w latach 1819 – 1822. Następnie w latach 60-tych XIX stulecia przeprowadzono gruntowną renowację zabytku, powtórzoną na początku XX wieku, kiedy to odnowiono przede wszystkim wieżę.
Architektura
Kościół późnogotycki zyskał 54,2 metry długości oraz 20,7 metrów maksymalnej szerokości, rozmiary imponujące jak na walijską świątynię farną. Ukształtowano go z trójnawowego, prostokątnego w planie korpusu w formie bazyliki, do którego od wschodu na początku XVI wieku przystawiono trójbocznie zamknięte prezbiterium, rozwiązanie rzadko spotykane na terenie Walii (arkadę tęczy utworzono wówczas z dużego okna wschodniego, a stare przypory wkomponowano w mury prezbiterium). Nawa główna, pochodząca jeszcze z XIV wieku, z arkadami międzynawowymi wzniesionymi w stylu angielskiego gotyku dekoracyjnego, uzyskała siedem przęseł długości, podczas gdy nawy boczne utworzono krótsze o jedno przęsło, z powodu wydzielenia w zachodniej części krucht wejściowych. Nawy boczne oraz prezbiterium wzniesiono już w stylistyce gotyku wertykalnego. Pierwotnie wschodnie przęsło nawy południowej zajmowane było przez kaplicę Mariacką (Lady Chapel), zaś po przeciwnej stronie w nawie północnej mieściła się kaplica św. Katarzyny.
Po zachodniej stronie nawy głównej usytuowana została czworoboczna, pięciokondygnacyjna wieża, także zbudowana w stylu gotyku wertykalnego. Otrzymała ona ponad 41 metrów wysokości, bogato zdobione elewacje i zwieńczenie w postaci czterech narożnych wieżyczek. Całość wieży wyróżniono niesamowitym przepychem z wieloma blendami, sterczynami, fryzami i średniowiecznymi rzeźbami, w tym strzałą i jeleniem, atrybutami świętego Idziego. Z upodobaniem stosowano łuki w tzw. ośle grzbiety, którymi wieńczono archiwolty ślepych wnęk, archiwoltę okazałego pięciodzielnego okna zachodniego oraz wypełnione maswerkami przeźrocza najwyższej kondygnacji. Licznie zastosowano też wnęki z baldachimami, mieszczące na wspornikach rzeźbione figury świętych i władców, umieszczane zwłaszcza na narożnych przyporach, na środkowych i górnych kondygnacjach fasady zachodniej i odpowiednio na górującej nad korpusem ścianie wschodniej.
Wnętrze korpusu kościoła przykryła XVI-wieczna drewniana więźba dachowa, wsparta na kamiennych wspornikach umieszczonych pomiędzy oknami clerestorium, przy czym każdy wspornik udekorowany został tarczą herbową, a sama więźba dachowa 16 aniołami grającymi na różnorodnych instrumentach używanych u schyłku średniowiecza. We wschodniej części nawy na więźbie dachowej umieszczono także czerwoną maskę diabła o odstających uszach i wywalonym języku.
W korpusie podział na nawy zapewniły ośmioboczne w przekroju filary z niskimi kapitelami, niosące profilowane uskokami ostrołuczne arkady. Prezbiterium od nawy głównej oddzieliła ostrołuczna, pierwotnie zdobiona w archiwolcie maswerkową dekoracją arkada tęczy. Ponad nią umieszczono w XV/XVI wieku polichromię ukazującą Dzień Sądu Ostatecznego. Poniżej archiwolty natomiast ościeża uformowano w postaci wnęk z baldachimami, pierwotnie prawdopodobnie mieszczącymi rzeźbione figury. W południowo – wschodniej ścianie prezbiterium osadzono potrójne sedilia, dekorowane roślinnymi wiciami i głową tzw. zielonego człowieka. Ich trójścienne wnęki zwieńczono łukami w ośle grzbiety wypełnionymi pięcioliściami.
Stan obecny
Kościół św. Idziego w Wrexham jest dziś jednym z największych i najwspanialszych późnogotyckich kościołów parafialnych na terenie Walii. Imponuje przepychem gotyckiej dekoracji i kunsztownymi zdobieniami, szczególnie na zewnętrznych elewacjach wieży. Co więcej wewnątrz zachował późnośredniowieczną więźbę dachową i fragmenty polichromii. Widoczne są również XIV-wieczne arkady międzynawowe oraz odnowione w XIX stuleciu kamienne wsporniki podtrzymujące starszą więźbę dachową, nieużywane od czasu podwyższenia nawy w XV wieku. Ciekawy jest zwłaszcza wspornik ukazujący syrenę oraz późnośredniowieczne instrumenty ukazane w rękach aniołów na więźbie dachowej nawy głównej, czy też sugestywna maska diabła. W prezbiterium warto zwrócić uwagę na umieszczone po stronie południowo – wschodniej potrójne sedilia. Utworzono je w XIV wieku i przeniesiono z innego miejsca kościoła po wybudowaniu późnogotyckiego prezbiterium. Nowożytne przekształcenia z XIX wieku ograniczyły się głównie do kruchty południowej nawy (obecnie zakrystia), oraz odnowienia niektórych maswerków, zdobień i dekoracji na zewnętrznych elewacjach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.
Williams A., The Parish Church of St Giles, Wrexham, Wrexham 2000.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.