Historia
Zamek został wzniesiony przez Davida de la Bere, stewarda Williama de Braose, lorda Gower, w pierwszej ćwierci XIV wieku. David i jego żona Joan otrzymali ziemie wokół Weobley w 1304 roku od Johna Turberville, na mocy aktu darowizny ustanawiającej czynsze za miejscowe dobra. Weobley po raz pierwszy wspomniano w źródle pisemnym w 1306 roku, a w 1318 roku prace budowlane musiały być na tyle zaawansowane, iż w „Webley” wystawiono dokument. Davida po raz ostatni odnotowano w źródłach pisanych w 1327 roku.
W latach 1403 – 1406 zamek był kilkukrotnie atakowany w trakcie wielkiego walijskiego buntu prowadzonego pod wodzą Owaina Glyndŵra. Możliwe, że ówczesny właściciel zamku, John de la Bere, został zabity w jednym z najazdów w 1403 roku, pozostawiając nieletniego dziedzica, Thomasa. Chociaż bunt został ostatecznie stłumiony w 1410 roku przez Henryka z Monmouth (późniejszego króla Henryka V), zamek po zakończeniu walk był zrujnowany. Rodzina de la Bere częściowo przeniosła się do Berkshire, a z powodu małoletności Thomasa, opiekę nad Weobley sprawował kuzyn John St John z Fonmon. W 1420 roku miejscowe dobra uległy podziałowi pomiędzy różnych członków rodu.
W 1472 roku zamek dzierżony był przez lady Lleucu (Lucy) Bassett, która oddała go w dzierżawę niejakiemu Richardowi Loughor. Lucy musiała wejść w posiadanie Weobley na drodze małżeństwa z Hugh Bassettem lub Johnem St Johnem, którzy oboje spokrewnieni byli z rodem de la Bere. Z jej drugiego małżeństwa utworzyła się gałąź rodziny która posiadała część dóbr Weobley aż do czasów Elżbiety I, przy czym sam zamek pod koniec XV wieku posiadał sir Rhys ap Thomas, syn jej brata, Thomasa ap Gruffudd ap Nicholasa. Sir Rhys był zwolennikiem Henryka Tudora i walczył po jego stronie w bitwie pod Bosworth w 1485 roku, a następnie został mianowany gubernatorem Walii. W Weobley dokonał on wielu modyfikacji, przekształcając zamek w wygodniejszą do zamieszkania rezydencję.
Przed śmiercią sir Rhysa zamek przeszedł w posiadanie lady Katherine St John, żony jego syna, sir Gruffudda ap Rhysa, który zmarł przed nim w 1521 roku. Lady Katherine zachowała Weobley i inne ziemie na półwyspie Gower po śmierci sir Rhysa w 1525 roku, kiedy reszta jego rozległych posiadłości przeszła na jej syna, Rhysa ap Gruffudda. Ten w 1531 roku został stracony za zdradę przez Henryka VIII. Jego majątek przejęła angielska Korona, ale za wykluczeniem pozostawionego lady Katherinie Weobley. Katherina wyszła ponownie za mąż za sir Piersa Edgecumbe, posiadając zamek aż do śmierci w 1553 roku. Wówczas to dopiero przejęty został przez Koronę i oddany kilkukrotnie w dzierżawę. W 1560 roku zamek kupiony został przez sir Williama Herberta, którego potomkowie dzierżyli Weobley do czasu sprzedaży w 1666 roku rodzinie Manselów z Llanrithrid. Zamek były już wówczas podupadły, a z powodu niezamieszkiwania przez nowych właścicieli wkrótce popadł w ruinę. W 1911 roku ostatnia właścicielka Weobley, Emily Talbot, przekazała zabytek pod państwową opiekę.
Architektura
Zamek wzniesiono na południe od stoków opadających ku bagnistym rejonom ujścia Llwchwr do szeroko rozlanej rzeki Loughor. Jego obronność wzmacniały mniejsze spadki terenu po stronie wschodniej oraz na krótkim odcinku po stronie północno – zachodniej. Najłatwiej można się było dostać do Weobley od zachodu. Tam też utworzony został wykuty w skale przekop, przed którym rozłożone były zabudowania nieobwarowanego podzamcza. Sam zamek składał się z szeregu budynków, wież mieszkalnych, aneksów i muru obronnego, połączonych ze sobą w różnej, nieregularnej konfiguracji i wyznaczających wewnętrzny czworoboczny dziedziniec. Powstawały one w dwóch głównych etapach, przy czym większość wzniesiona została w pierwszej ćwierci XIV wieku w dwóch oddzielnych, choć bliskich czasowo fazach. Faza pierwsza charakteryzowała się nieco ambitniejszym programem budowlanym, natomiast faza druga bardziej ekonomicznym podejściem do kwestii ukończenia zamku, przy jednoczesnym mniejszym przykładaniu wagi do obronności.
Główna brama znajdowała się w skrzydle zachodnim i nie przedstawiała większej wartości obronnej. Poprzedzał ją dość płytki przekop, a ostrołuczny, klińcowy portal bramny być może umieszczono w krótkim przedbramiu, wystającym nieco przed lico muru skrzydła bramnego, choć pozostawione strzępia muru równie dobrze mogły być niegdyś niezbyt masywnymi przyporami. Od północy i południa brama w niewielkim stopniu flankowana była przez budynek północno – zachodni oraz aneks zwany Wieżą Cysternianą, lecz w stronę wjazdu nie był z nich skierowany ani jeden otwór strzelecki (jedynie małe okna). Możliwość obrony zapewniał tylko chodnik straży wieńczący zarówno skrzydło bramne, jak i obie przyległe budowle. Osłaniał go krenelaż osadzony na przedpiersiu mocowanym na wystających wspornikach. Korytarz bramny był wysoki, umożliwiał więc przejazd konnego jeźdźca. Zamykano go na drewniane wrota, lecz nie przewidziano miejsca na bronę. Wewnątrz skrzydło bramne mieściło dodatkowe pomieszczenie mieszkalne w górnej kondygnacji, oddzielonej od przejazdu w przyziemiu drewnianym stropem osadzonym na kamiennych wspornikach. Pomieszczenie to oświetlały pojedyncze, jednodzielne okna od wschodu i zachodu, oba ostrołuczne, rozglifione, zabezpieczone żelaznymi kratami, osadzone w odcinkowo zamkniętych wnękach, ale tylko wschodnie z bocznymi siedziskami. Wyposażeniem pomieszczenia był zaokrąglony kominek w pobliżu północnego narożnika.
Na południe od bramy znajdowała się Wieża Cysterniana, będąca w zasadzie jedynie niedużym aneksem wieży południowo – zachodniej. Umiejscowiony był w niej zbiornik do przechowywania wody, zlokalizowany na najniższej kondygnacji i połączony z dachem za pomocą kanałów, którymi ściekała deszczówka. Było to jedyne źródło wody na zamku, gdyż nie odnaleziono śladów żadnej studni. Wieża Cysterniana przylegała do masywnej wieży południowo – zachodniej, która prawdopodobnie była najstarszą budowlą zamku, pierwotnie osobną, połączoną jedynie z murem obwodowym. Posiadała ona wymiary 10,2 x 8,8 metra z grubymi murami o szerokości 2,1 metra. Mieściła dwa piętra ponad przyziemiem, z wejściem zapewne usytuowanym od strony dziedzińca na poziomie piętra, dostępnym za pomocą drewnianych schodów. Od wschodu, w drugiej fazie XIV-wiecznej rozbudowy zamku, przystawiony został do wieży prostokątny w planie budynek kaplicy. Zredukował on obronną wartość starszej budowli, która nie wystawała już odtąd poza obwód muru. Sama kaplica z pisciną w jednej ze ścian mieściła się na piętrze i prawdopodobnie dostępna była od strony dziedzińca za pomocą drewnianych schodów. Niższa kondygnacja połączona była z dziedzińcem drzwiami na obu końcach budynku oraz z terenem przed zamkiem za pomocą furty w ścianie południowej.
Wschodnia część zamku składała się z budynku południowo – wschodniego, wzniesionego nieopodal pieca do wypalania wapna, potrzebnego jako zaprawa w trakcie budowy. Prawdopodobnie budynek o wieżowym charakterze miał mieć co najmniej dwie kondygnacje, a sądząc po odpływach z trzech latryn jeszcze wyższa, przynajmniej trzypiętrowa, miała być sąsiednia wieża południowo – wschodnia o wymiarach 4,8 x 6,4 metra, charakteryzująca się solidnym, pełnym murem na poziomie przyziemia. Ostatecznie jednak budowle te zapewne nigdy nie zostały ukończone. W przyziemiu budynku miał być umieszczony kominek i piec, miała tam więc funkcjonować kuchnia lub piekarnia. Latryny uchodziły do sklepionego kanału poniżej budynku, a kolejne szalety zapewniała wieloboczna wieżyczka na północnym krańcu wschodniego skrzydła. Ten ostatni budynek zapewniał pomieszczenie mieszkalne dla gości na pierwszym piętrze, oraz parter przeznaczony do użytku gospodarczego. Pod koniec XV wieku dodana została kolejna, najwyższa kondygnacja, poprzez obniżenie pierwszego piętra. Górne komnaty musiały posiadać wysoki komfort mieszkalny: ogrzewanie kominkiem, dyskretne przejście do latryn oraz ozdobne okna o zwieńczeniach w trójliść i czwórliść. Jako, że część południowa skrzydła wschodniego prawdopodobnie nie została nigdy ukończona, pod koniec XV wieku ten porzucony fragment zamku odgrodzono ścianą, w której umieszczono w przyziemiu zamykaną ryglem furtę.
Najważniejsze skrzydło zamku znajdowało się po stronie północnej. Wzniesiono tam prostokątny budynek z wielką salą (great hall) na piętrze i kuchnią w przyziemiu, mający w planie wymiary 14 x 9,6 metra. Jego ściany północna i wschodnia od początku planowane były jako zewnętrzne mury zamku, przez co charakteryzowały się większą grubością, zaś północno – wschodni narożnik uzyskał wybrzuszenie, mieszczące na poziomie pierwszego piętra klatkę schodową prowadzącą na blankowaną galerię obronną. Klatka schodowa przechodziła do formy cylindrycznej wieżyczki strażniczej, której górna platforma dostępna była jedynie po drabinie z chodnika straży.
Dwie kondygnacje skrzydła północnego rozdzielone zostały wewnątrz drewnianym stropem. Kuchnia oświetlana była od zewnątrz trzema szerokimi, czworobocznymi oknami, zabezpieczonymi żelaznymi kratami i zasuwami-ryglami zamykającymi drewniane okiennice. Każde z kuchennych okien w niszy nietypowo posiadało kamienne ławy z widokiem na estuarium rzeki, co było pozostałością po wykorzystywaniu dolnej kondygnacji w początkowym okresie jako auli. W ścianie wschodniej parteru i w ścianie północnej umieszczono kominki, a w środkowej wnęce okiennej otwór na nieczystości. Wejście do kuchni pierwotnie znajdowało się pośrodku ściany południowej, ale zostało zamurowane po dobudowaniu w XV wieku przedsionka. Wykorzystano wówczas jedynie wnękę przejścia jako rodzaj szafki kuchennej. Wewnątrz auli na piętrze (11,4 x 6,7 metra), w jej zachodnim krańcu usytuowane było nieduże podwyższenie na stół dla pana zamku i jego najbliższych, oświetlane przez parę dużych okien, po jednym od północy i południa (północne po pewnym czasie przekształcono w kominek). Trzecie, wypełnione laskowaniem okno ze zwieńczeniami w postaci pięcioliści, umieszczone było w ścianie wschodniej. Co ciekawe aula posiadała także, wysokie na prawie 2 metry, specjalne wnęki do wywieszania gobelinów lub boazerii, kolejny z przykładów przedkładania ozdobności ponad obronność. Wejście do auli pierwotnie prowadziło od południa poprzez drewniane schody umieszczone na dziedzińcu.
Skrzydło północne pod koniec XV wieku powiększono od strony dziedzińca o szeroki, nieregularny w planie przedsionek z wieżyczką komunikacyjną przy zachodnim narożniku. Zachodnia część przedsionka zapewniała bardziej dostojne wejście do auli, dwa nieduże pomieszczenia na pierwszym piętrze oraz prywatną komnatę mieszkalną na drugim piętrze, dostępną z zachodniej wieżyczki komunikacyjnej. Wieżyczka na poziomie drugiego piętra miała również portal od zachodu, przypuszczalnie prowadzący na nadwieszany ganek lub balkon sięgający skrzydła północno – zachodniego. W przyziemiu główny, wysoki portal wejściowy przedsionka otrzymał profilowanie na całej długości ościeża i lekko ostrołucznej archiwolty. Wewnątrz przedsionek podsklepiono kolebką, podobnie jak dwa pomieszczenia na piętrze, z których wschodnie skomunikowane było z aulą zamykanymi na rygiel drzwiami. We wschodniej części przedsionka umieszczone było w przyziemiu kolejne wejście, prowadzące do korytarza gospodarczego łączącego kuchnię w skrzydle północnym z parterem skrzydła północno – wschodniego. Także wschodnia część przedsionka na pierwszym i drugim piętrze mieściła pomieszczenia. Oświetlały je skierowane na dziedziniec dwa czworoboczne okna oraz jedno eleganckie okno ostrołuczne zamknięte trójliściem.
Od strony zachodniej z budynkiem auli narożnikiem stykał się, wspomniany już, prostokątny w planie budynek wielkości 10,5 x 7,5 metra, z niedużym występem na latrynę w narożniku południowo – zachodnim. Budynek posiadał wieżowy charakter, ale mieścił tylko dwie główne, początkowo rozdzielone drewnianym stropem kondygnacje. Według pierwotnych planów miał być usytuowany w jednej linii z aulą (strzępia murów na zachodniej elewacji), ale po zmianie planów w drugiej fazie budowy zamek postanowiono zmniejszyć, wykorzystując zabudowania do zamknięcia dziedzińca. Skrzydło północno – zachodnie zwieńczone było podobnie jak budynek auli, skrzydło bramne, wschodnie i zapewne także kaplica. Utworzono na nim otwartą galerię, czy też chodnik straży, chroniony blankowanym przedpiersiem o wysokości około 2 metrów, osadzonym na piaskowcowych wspornikach, przy czym galerie z wszystkich budynków znajdowały się na identycznym poziomie i były połączone. Wejście na nie znajdowało się jedynie w narożnych wieżyczkach północno – wschodnich, w wieżyczce schodowej przy przedsionku oraz być może w wieży południowo – zachodniej.
Na górnej kondygnacji skrzydła północno – zachodniego znajdowała się prywatna komnata pana zamku (solar) o wielkości 7,4 x 5,1 metra. Jej wyróżnikiem było duże północne okno z bocznymi ławami w niszy oraz drugie podobne skierowane na wschód, na dziedziniec zamku, przedzielone pionowym laskowaniem o kształcie litery Y i laską poziomą. Trzecie, jednodzielne okno zamknięte łukiem w ośli grzbiet przebito w ścianie zachodniej, ku przedpolu zamku. Komnatę ogrzewał kominek, a mały portal w narożniku prowadził do długiego, wąskiego korytarza w grubości muru, zakończonego od zachodu latryną (doświetlaną małym oknem i zamykaną na drzwi). Korytarz zapewniał także połączenie z izbą ponad przejazdem bramnym, przy czym z powodu różnicy wysokości między piętrem budynku północno – zachodniego a skrzydłem bramnym, położonym wyżej aż o 2 metry, potrzebne były w przejściu schody. Ponadto komnata skomunikowana była z aulą, oraz z dziedzińcem poprzez nieduży przedsionek w kącie dziedzińca. Niższa kondygnacja budynku północno – zachodniego mieściła pomieszczenie oświetlane przez trzy nieduże okna. Pełniło ono funkcje spiżarni, częściowo zagłębionej w wykutym w skale podłożu, umieszczonej około 1,6 metra poniżej dziedzińca. Pod koniec XV wieku pomieszczenie to przedzielono wewnętrzną ścianką na dwie komory, każdą z własnym wejściem od strony dziedzińca (pierwotnym południowym, półkolistym, oraz północnym z XV wieku, poprowadzonym na ukos). Podział na mniejsze pomieszczenia umożliwił założenie w nich sklepień kolebkowych.
Stan obecny
Zamek znajduje się w postaci trwałej ruiny, z zachowaną w najlepszym stanie północną częścią, z budynkiem wielkiej sali (auli), XV-wiecznym przedsionkiem, skrzydłem północno – zachodnim, północną częścią skrzydła wschodniego i dwoma wieżyczkami narożnymi. Do prawie pełnej wysokości przetrwały także niezadaszone ściany zachodnia i wschodnia skrzydła bramnego, czołowa ściana Wieży Cysternianej oraz XV-wieczny mur południowo – wschodniej części zamku. Pozostałe zabudowania widoczne są na poziomie przyziemia. Wiodąca do zamku grobla utworzona w poprzek przekopu jest konstrukcją nowożytną. Podobnie współczesne są nieliczne detale architektoniczne pochodzące z czasów prac remontowych (np. portal do kuchni i auli w zachodniej części ściany południowej skrzydła północnego, ościeża okienne w przedsionku, czy schody w wieży południowo – zachodniej). Zabytek udostępniony jest do zwiedzania od 1 kwietnia do 31 października codziennie od godziny 9.30 do 18.00. Na południe od niego, na terenie współczesnych zabudowań gospodarczych, obejrzeć można pozostałości późnośredniowiecznej stodoły, pozbawionej fasady północnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Later Castles, London 2000.
Williams D., Gower. A Guide to Ancient and Historic Monuments of the Gower Peninsula, Cardiff 1998.