Historia
Pierwszy kościół funkcjonował w Uzmaston co najmniej od początku XII wieku, kiedy to podarowany został katedrze w Worcester. Około 1145 roku „ecclesia ville Osmundi” przekazany został przez Wizo Fleminga z zamku Wiston oraz jego syna Waltera rycerzom zakonu joannitów z komandorii w Slebech, natomiast preceptor joannitów w 1302 roku przekazał prawo patronatu kościoła katedrze w St Davids, celem wspomożenia funduszy na jej naprawy. Dar ten potwierdził w tym samym roku biskup David Martin. Nieco wcześniej kościół wspomniany został w rejestrze podatkowym Taxatio Ecclesiastica z 1291 roku, gdzie jego roczny dochód wyceniono na 4 funty, z czego 8 szylingów miało przypaść angielskiemu królowi.
Na miejscu pierwotnego kościoła murowaną wczesnogotycką budowlę zbudowano prawdopodobnie w XIII wieku lub najpóźniej w XIV wieku. Wzniesiona została wówczas nawa, prezbiterium oraz transept. U schyłku średniowiecza lub na początku epoki wczesnonowożytnej dobudowana została wieża. Być może udział przy jej wznoszeniu miał William Philipps z Picton, który w 1554 roku uzyskał na 40 lat dzierżawę dziesięcin z kościoła w Uzmaston, otrzymaną w zamian za roczny czynsz w wysokości 5 funtów, 6 szylingów i 8 pensów. Dzierżawca w ramach umowy zobowiązał się także do zapewnienia wikarego do obsługi kościoła. Dzierżawa została odnowiona w 1565 roku i pozostała w rękach rodu Philippsów aż do drugiej połowy XVII wieku.
Pierwsze poważne, odnotowane w przekazach pisemnych nowożytne przekształcenia kościoła miały miejsce około 1837-1839 roku. Wzniesiona została wówczas kruchta oraz wymienione okna w nawie. Prawdopodobnie po kilku latach wymieniono też poszycie dachowe. Gruntowny remont, a właściwie wiktoriańska przebudowa, rozpoczęła się w 1870 roku. W ciągu trzech lat zburzono wówczas wschodnią część ścian bocznych prezbiterium oraz południowe ramię transeptu, które następnie odbudowano na starych fundamentach. Ponadto dobudowano nawę północną oraz zakrystię. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono w latach 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół założony został w pobliżu zboczy opadających na południu i zachodzie ku rzece Western Cleddau. Na przełomie XIII i XIV wieku składał się z prostokątnej nawy oraz wyodrębnionego, zamkniętego na wschodzie prostą ścianą prezbiterium. Prawdopodobnie współczesne z nimi były aneksy po stronie północnej i południowej, posiadające charakter pseudotranseptu, ale różniące się kształtem i wymiarami. Północne i południowe ramiona połączone były z prezbiterium popularnymi w południowo – zachodniej części Walii ukośnymi przejściami. W późnych latach XVI wieku do północnego ramienia transeptu dobudowana została smukła wieża.
Wnętrze kościoła oświetlane było gotyckimi jedno i dwudzielnymi oknami, początkowo prawdopodobnie ostrołucznymi lub ze zwieńczeniami w formie trójliści. Tradycyjnie najbardziej okazałe było oświetlające główny ołtarz ostrołuczne wschodnie okno prezbiterium, być może wstawione wtórnie, wypełnione trójdzielnym maswerkiem utworzonym w stylu angielskiego gotyku wertykalnego. Duże okna mogły być także wstawione w ściany szczytowe pseutotranseptu, natomiast najmniejsze i najprostsze pojedyncze otwory lancetowate doświetlały ukośne przejścia na północy i południu. Wejście do kościoła wiodło zapewne jak w większości wiejskich walijskich kościołów, przez północną i południową ścianę nawy.
We wnętrzu kościoła nawę i prezbiterium połączyła ostrołucznie zamknięta arkada tęczy o surowej, pozbawionej zdobień formie. Prawdopodobnie podobnymi arkadami otwarte były na nawę także boczne aneksy pseudotranseptu. Budowa ukośnych przejść między bocznymi aneksami a prezbiterium wskazywałaby, że we wschodniej części nawy, tuż przed arkadą tęczy funkcjonowała przegroda lektorium. Ani nawa, ani prezbiterium najpewniej nie były przykryte sklepieniami lecz wzorem wielu innych walijskich budowli sakralnych z XIII/XIV wieku otwarte na więźbę dachową. Małymi kolebkami zwieńczono jedynie ukośne przejścia.
Stan obecny
Kościół został znacznie przekształcony w okresie nowożytnym. W trakcie XIX-wiecznej przebudowy wiktoriańska nawa północna wchłonęła północny transept, a południowy został zredukowany do małej przybudówki, choć nie można wykluczyć, iż nowe ściany transeptu wzniesiono na starszych fundamentach. Podobnie przemurowana została większość nawy głównej oraz wschodnia część ścian bocznych prezbiterium. Całkowicie nowożytnymi elementami są zakrystia i kruchta. Najwięcej zabytkowej substancji posiada obecnie wieża z zachowanym oknem w stylu angielskiego gotyku dekoracyjnego z maswerkami. Gotyckie okno znajdują się także w ukośnym przejściu między prezbiterium a wieżą. Średniowieczne, z pewnością przeniesione z rozebranych partii budowli, może być okno zakrystii. Być może elementy pierwotnego okna wykorzystuje dzisiejszy wschodni otwór w prezbiterium. Wewnątrz widocznych jest kilka średniowiecznych konsol w prezbiterium, oryginalna arkada tęczy oraz chrzcielnica z XII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 4/1914.
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.