Historia
Obwarowania na górze Yr Eifl zostały zbudowane około 200 roku p.n.e. Największa liczba ludności zamieszkiwała jednak osadę pomiędzy 150 a 400 rokiem n.e., praktycznie przez cały okres rzymski. Ponieważ Tre’r Ceiri usytuowano wysoko nad poziomem morza (485 metrów n.p.m.), być może służyło jako miejsce schronienia dla letnich pasterzy, którzy mieli również zimowe mieszkania na nizinach. Osada została porzucona w V wieku n.e.
Architektura
Osada wzniesiona została na wydłużonym w planie wzgórzu o wysokości 485 metrów n.p.m. Została otoczona obwodem kamiennych murów poprowadzonych wzdłuż krawędzi stoków, obejmujących kształt zbliżony do rozciągniętego owalu o wymiarach 289 na 103 metry. Długości murów obronnych wynosiła około 620 metrów. Ponadto od strony północnej i zachodniej, gdzie stok wzgórza był najłagodniejszy, wzniesiono drugi, zewnętrzny mur.
Grubość głównego muru wahała się od od 2,1 do aż 4,6 metrów po stronie północno – zachodniej i od 1,8 do 3 metrów na bezpieczniejszych odcinkach południowym i wschodnim. Wysokość obwarowań w niektórych miejscach dochodzi obecnie do niecałych 4 metrów (od strony zewnętrznej, od wewnętrznej jedynie 1,8 metra), z przedpiersiem zajmującym około połowy grubości muru i wznoszącym się na około 0,9 metra wysokości (pierwotnie z pewnością było nieco wyższe). Wejście na chodnik straży odbywało się za pomocą pochyłych ramp dostawionych do kurtyn. Eksperymentalny program konserwacji wykazał, że mur został zbudowany przez umieszczenie płaskich kamieni bez starannej selekcji pod kątem dopasowania lub licowania. Oznaczało to, że ściana mogła zostać zbudowana dość szybko. Prace rekonstrukcyjne wykazały, że trzech mężczyzn mogło zbudować około 1 metra muru dziennie. Co zaskakujące, cały obwód mógł zostać ukończony przez 100 pracowników w ciągu około 20 dni roboczych.
Północny mur zewnętrzny oprócz przeszkody skierowanej przeciwko potencjalnym napastnikom, stanowił umocnienie przed osuwającymi się stokami wzgórza. W odróżnieniu od głównego muru nie posiadał przedpiersia, choć miejscami szczyt obwarowań opadał tak, że tworzył zagłębienie ze zboczem wzgórza. Zbudowany z wielkich, wielobocznych bloków kamienia osuniętych ze zbocza, był zapewne późniejszym, wtórnym dodatkiem do obwarowań osady.
Wjazd na teren osady zapewniały dwie główne bramy i trzy mniejsze furty w postaci zwykłych przerw w murze o szerokości około 0,9 metra. Jedna z nich została umieszczona w takim miejscu, aby umożliwić mieszkańcom dojście wąską górską ścieżkę do źródła z wodą. Główne bramy znajdowały się po stronie południowo – zachodniej i północno – zachodniej, przy czym ta ostatnia nawiązywała do bramy muru zewnętrznego, za którą ścieżka ostro skręcała. Brama południowo – zachodnia była przerwą w murze o szerokości 1,8 metra, poprzedzoną na odcinku około 15 metrów zewnętrznymi murami, przeważnie o funkcji wzmacniającej stoki wzgórza. Po stronie wewnętrznej długi ma 5,5 metra korytarz bramny flankowany był murem, który na krańcach uformowano w postaci dwóch półkolistych bastionów.
Teren wzgórza objęty obwarowaniami nachylony był łagodnie z południowego – zachodu na północny – wschód, aż w części wschodniej dochodził do największego wywyższenia Yr Eifl, w całości otoczonego murem obronnym. Usytuowano tam kamienny kopiec (cairn) o średnicy około 15 metrów, wzniesiony ze starannie układanych ale nieobrobionych kamieni. W obrębie murów osady znajdowało się ponadto co najmniej 150 mniejszych i 26 większych kamiennych domów. Miały one kształty okrągłe, podkowiaste z tyłami połączonymi ze sobą, oraz podkowiaste wolnostojące. Zdarzały się również domostwa owalne, wieloboczne i zbliżone do czworobocznych. Okrągłe miały średnice od 2,4 do niecałych 8 metrów, ale przeważnie mieściły się w przedziale 3,6 – 4,6 metra. Domostwa wydłużone różniły się bardzo pod względem wielkości, zazwyczaj wznoszono je o szerokości od 2,1 do 2,7 metra oraz dwukrotnie większej długości. Wszystkie wznoszone były z miejscowych kamieni, z posadzkami lekko poniżej poziomu terenu, pierwotnie zapewne z drewnianymi więźbami dachowymi krytymi trawą. W czasach rzymskich osada mogła pomieścić do 400 osób. Kolejne rodziny mieszkać mogły u podnóża wzgórza, w domostwach ogrodzonych kamiennymi murkami o zaoblonych narożnikach.
Stan obecny
Tre’r Ceiri (w tłumaczeniu „Miasto Olbrzymów”) jest jedną z najlepiej zachowanych obronnych osad z epoki żelaza w Wielkiej Brytanii. Do dziś zachował się mur obronny, widoczny na dużej części obwodu, dochodzący fragmentami do 3,5-4 metrów wysokości oraz fundamenty okrągłych domów. W 1989 roku Cyngor Dosfor Dwyfor i Rada Hrabstwa Gwynedd, finansowane przez rządową agendę Cadw, rozpoczęły pod nadzorem archeologicznym długi program konsolidacji i naprawy fortu. Projekt trwał dziesięć lat i zakończył się odnowieniem tego cennego zabytku. Wstęp na jego teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.
Strona internetowa coflein.gov.uk, Tre’r Ceiri hillfort, Llanaelhaearn.
Strona internetowa intarch.ac.uk, Tre’r Ceiri: An Exceptional Walled Fort.