Historia
Obwarowania osady, zwanej współcześnie Tre’r Ceiri, zostały zbudowane około 200 roku p.n.e. Prawdopodobnie wzniesione zostały przez miejscową ludność celtycką, zorganizowaną wokół lokalnego wodza plemiennego. Największa liczba ludności zamieszkiwała jednak osadę pomiędzy 150 a 400 rokiem n.e., praktycznie przez cały okres rzymski. Ponieważ Tre’r Ceiri usytuowano wysoko nad poziomem morza, być może służyło jako miejsce schronienia dla letnich pasterzy, którzy mieli również zimowe mieszkania na nizinach. Osada została porzucona w V wieku n.e.
Architektura
Osada zbudowana została na wydłużonym w planie wzgórzu o wysokości 485 metrów n.p.m. Strome oraz wysokie stoki zabezpieczały Tre’r Ceiri przede wszystkim od południa i wschodu, gdzie opadały ku dolinie, a w nieco dalszej odległości od obwarowań również od północy, gdzie skalne klify skierowane były ku wybrzeżu Morza Irlandzkiego. Na zachodzie podejście było łagodniejsze, natura uformowała tam bowiem przełęcz łączącą się z kolejnym wzgórzem Yr Eifl. Osada została otoczona obwodem kamiennych murów poprowadzonych wzdłuż krawędzi stoków, obejmujących kształt zbliżony do rozciągniętego owalu o wymiarach 289 x 103 metry. Łączna długości murów obronnych wynosiła około 620 metrów. Ponadto od strony północnej i zachodniej, gdzie stok wzgórza był najłagodniejszy, wzniesiono drugi, zewnętrzny mur.
Grubość głównego muru wahała się w przyziemiu od 2,1 do aż 4,6 metrów po stronie północno – zachodniej i od 1,8 do 3 metrów na bezpieczniejszych odcinkach południowym i wschodnim. Wysokość obwarowań w niektórych miejscach dochodziła do około 3,5-4 metrów od strony zewnętrznej (od wewnętrznej strony jedynie 1,8 metra), z przedpiersiem zajmującym około połowy grubości muru i wznoszącym się na co najmniej 0,9 metra wysokości, a zapewne nieco wyżej. Wejście na chodnik straży odbywało się za pomocą pochyłych ramp dostawionych do kurtyn. Eksperymentalny program konserwacji wykazał, że mur został zbudowany przez umieszczenie płaskich kamieni bez starannej selekcji pod kątem dopasowania lub licowania. Oznaczało to, że obwarowania mogły zostać zbudowane dość szybko. Prace rekonstrukcyjne wykazały, że trzech mężczyzn mogło zbudować około 1 metr muru dziennie. Co zaskakujące, cały obwód mógł zostać ukończony przez 100 pracowników w ciągu około dwudziestu dni roboczych.
Północny mur zewnętrzny oprócz przeszkody skierowanej przeciwko potencjalnym napastnikom, stanowił umocnienie przed osuwającymi się stokami wzgórza. W odróżnieniu od głównego muru nie posiadał przedpiersia, choć miejscami obwarowania opadały tak, że tworzyły zagłębienie ze zboczem wzgórza. Prawdopodobnie korona zewnętrznego muru nie była przeznaczona do obrony, mogła jednak służyć do celów strażniczo – wartowniczych. Zbudowany z wielkich, wielobocznych bloków kamienia osuniętych ze zbocza, mur zewnętrzny był zapewne późniejszym, wtórnym dodatkiem do obwarowań osady, być może dobudowanym w czasach największego rozkwitu Tre’r Ceiri w okresie rzymskim.
Wjazd na teren osady zapewniały dwie główne bramy i trzy mniejsze furty w postaci zwykłych przerw w murze o szerokości około 0,9 metra. Jedna z nich została umieszczona w takim miejscu, aby umożliwić mieszkańcom dojście wąską górską ścieżkę do źródła z wodą. Główne bramy znajdowały się po stronie południowo – zachodniej i północno – zachodniej, przy czym ta ostatnia nawiązywała do bramy muru zewnętrznego, za którą ścieżka ostro skręcała. Brama południowo – zachodnia była przerwą w murze o szerokości 1,8 metra, poprzedzoną na odcinku około 15 metrów zewnętrznymi murami, przeważnie o funkcji wzmacniającej stoki wzgórza. Po stronie wewnętrznej długi na 5,5 metra korytarz bramny flankowany był murem, który na krańcach uformowano w postaci dwóch półkolistych bastionów. Nad przejazdami bram zapewne funkcjonowały drewniane kładki łączące dwa odcinki muru, z których można było kontrolować przybywających do osady.
Teren wzgórza objęty obwarowaniami nachylony był łagodnie z południowego – zachodu na północny – wschód, aż w części wschodniej dochodził do najwyższego miejsca, szczytu, który w całości otoczony został murem obronnym. Usytuowany tam był już od epoki brązu kamienny kurhan o średnicy około 15 metrów, wzniesiony ze starannie układanych ale nieobrobionych kamieni. W chwili budowy osady miał on już setki lat. Jego konstrukcję włączono w obwód obwarowań, być może ze względu na szacunek dla przodków, ale mógł on również stanowić doskonały punkt strażniczo – obserwacyjny. Teren wokół kurhanu pozostawiono wolny od zabudowy mieszkalnej.
W obrębie murów osady znajdowało się co najmniej 150 mniejszych i 26 większych kamiennych domów. Miały one kształty okrągłe, podkowiaste z tyłami połączonymi ze sobą, oraz podkowiaste wolnostojące. Zdarzały się również domostwa owalne, wieloboczne i zbliżone do czworobocznych. Okrągłe prawdopodobnie powstały i funkcjonowały w epoce żelaza, natomiast nieregularne i czworoboczne związane mogły być z okresem rzymskim. W tym drugim nadal zamieszkiwano też w domostwach okrągłych, ale były one dzielone wewnętrznymi ściankami na mniejsze pomieszczenia. Domy okrągłe miały średnice od 2,4 do niecałych 8 metrów, ale przeważnie mieściły się w przedziale 3,6 – 4,6 metra. Domostwa wydłużone różniły się bardzo pod względem wielkości, zazwyczaj wznoszono je o szerokości od 2,4 do 3 metrów oraz dwukrotnie większej długości, oscylującej wokół 4,5 – 6 metrów. Wszystkie wznoszone były z miejscowych kamieni, z posadzkami lekko poniżej poziomu terenu, pierwotnie zapewne z drewnianymi więźbami dachowymi krytymi trawą. W czasach rzymskich osada mogła pomieścić do 400 osób. Kolejne rodziny mieszkać mogły u podnóża wzgórza, w domostwach ogrodzonych kamiennymi murkami o zaoblonych narożnikach.
Stan obecny
Tre’r Ceiri (pol. Miasto Olbrzymów) jest jedną z najlepiej zachowanych obronnych osad z epoki żelaza w Wielkiej Brytanii. Do dziś zachował się mur obronny, widoczny na dużej części obwodu, dochodzący fragmentami do pierwotnej wysokości 3,5-4 metrów oraz dolne partie okrągłych i czworobocznych domów. W 1989 roku Cyngor Dosfor Dwyfor i Rada Hrabstwa Gwynedd, finansowane przez rządową agendę Cadw, rozpoczęły pod nadzorem archeologicznym długi program konsolidacji i naprawy fortu. W ciągu dziesięciu lat przeanalizowano oryginalne techniki budowlane, odtworzono formę budowli z epoki żelaza, szczegółowo zewidencjonowano postęp prac, zatrzymano erozję murów i ostatecznie odnowiono ten wyjątkowo cenny zabytek. Wstęp na jego teren jest wolny, dostępny ścieżką wiodącą od zachodu, z parkingu samochodowego powyżej wsi Llithfaen oraz krótszym podejściem od strony Llanaelhaearn.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Forde-Johnston J., Hillforts of the Iron Age in England and Wales, Liverpool 1976.
Hopewell D., Tre’r Ceiri Iron-Age Hillfort Management Plan, [b.m.w.] 2013.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.
Smith G.H., Hillforts and Hut Groups of North-West Wales, [b.m.w.] 2008.