Historia
Kościół św. Carona został wzniesiony w XIII lub XIV wieku, przypuszczalnie na miejscu starszej, wczesnośredniowiecznej świątyni. Pełnił funkcję parafialną dla osady Tregaron i okolicznych gospodarstw. Trzecia część dziesięcin z jego dochodów w 1339 roku przekazywana była nieodległemu opactwu cysterskiemu w Strata Florida. Na początku XV wieku, będąc pod patronatem biskupów z St Davids, przydzielony został jako prebenda kolegiacie w Llanddewi Brefi. Około 1500 roku do korpusu kościoła dobudowana została wieża.
Pierwsze nowożytne naprawy budynku odnotowane zostały w przekazach pisemnych w 1788 roku. Następne prace remontowe, podczas których kościół przykryty był jeszcze strzechą, prowadzono w latach 1804-1805. Po 1826 roku korpus kościoła został gruntownie przebudowany na średniowiecznych fundamentach, a następnie odnowiony w stylistyce neogotyckiej w latach 1878-1879, kiedy to dobudowano także zakrystię. Co ciekawe negatywne opinie o drastycznej przebudowie i jej efektach pojawiły się już w drugiej połowie XIX wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został w dolinie Afon Brennig, po wschodniej stronie koryta rzecznego, na ziemnym kopcu o stromych zboczach, prawdopodobnie będącym kurhanem z epoki brązu. W chwili powstania kościół przypuszczalnie składał się z prostokątnego w planie korpusu, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Jego mury w przyziemiu opięte były cokołem o pochyłych elewacjach, oddzielonym od wyższej partii murów gzymsem. Jako, że budowla była początkowo bezwieżowa, nad zachodnim szczytem pierwotnie mogła się znajdować prosta dzwonnica. Budynek zapewne przykrywał dwuspadowy dach, najpewniej kryty jedynie strzechą. Całość zapewne przedstawiała najprostszą możliwą budowlę sakralną, jedną z licznych jakie budowano w walijskich wsiach w XIII wieku, wyróżniającą się dominującą nad okolicą lokalizacją.
Pod koniec XV wieku do zachodniej części korpusu kościoła dobudowana została trzypiętrowa, czworoboczna wieża. Jej podstawę, podobnie jak w korpusie, ujęto cokołem o pochyłych ku wnętrzu elewacjach, ze zwieńczeniem w postaci gzymsu. Nad najwyższą kondygnacją w koronie murów zbudowano przedpiersie osadzone na wspornikach i zwieńczone krenelażem. Główną część wieży przewyższył północno – wschodni narożny ryzalit, mieszczący klatkę schodową przechodzącą w wieżyczkę. Przyziemie wieży we wnętrzu zwieńczone zostało sklepieniem kolebkowym i otwarte arkadą na nawę. Pełniło rolę przedsionka, gdyż w ścianie zachodniej osadzono ostrołuczny portal wejściowy. Nad nim drugą kondygnację oświetlono dwudzielnym oknem z maswerkiem o motywach trójliści. Najwyższą kondygnację z dzwonami doświetlono niewielkimi oknami dwudzielnymi.
Stan obecny
Obecnie wieża jest jedynym średniowiecznym elementem kościoła, jaki widoczny jest na powierzchni gruntu. Cały korpus wraz z nie wyodrębnioną architektoniczne częścią prezbiterialną jest kreacją neogotycką z XIX stulecia, powstałą na fundamentach i dolnych partiach budowli z XIII lub XIV wieku, choć ścianę północną prawdopodobnie nieco przesunięto ku północy w trakcie remontu z lat 70-tych XIX wieku. Północna ściana korpusu jako jedyna nie ma dziś cokołu z pochyłymi ku wnętrzu elewacjami (ang. batter), dlatego cokół przy ścianie południowej i wschodniej może być pochodzenia średniowiecznego, choć został gruntownie odnowiony. W wieży zachował się oryginalny portal wejściowy, okno zachodnie nad wejściem, portal wiodący do klatki schodowej oraz arkada od strony nawy. Okna najwyższej kondygnacji zostały odnowione w okresie nowożytnym. We wnętrzu kościoła przetrwała romańska chrzcielnica z przełomu XII i XIII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Evans W., Saint Caron’s Church, Tregaron [b.d.w.].
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., Ceredigion Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.