Historia
Nawę i prezbiterium kościoła w Trefdraeth wybudowano w XIII wieku, przypuszczalnie na miejscu dużo starszej świątyni z około VII wieku (wskazywałoby na to wezwanie oraz okrągły w planie przykościelny cmentarz). Około przełomu XIII i XIV stulecia kościół został powiększony o południową kaplicę, zaś pod koniec XV wieku o kruchtę. Wtedy też wymieniona została większość okien i portali wejściowych, celem wprowadzenia form późnogotyckich.
W okresie nowożytnym kościół w Trefdraeth wraz ze świątynią w Llangwyfan był świadkiem tarć angielsko – walijskich. W 1766 roku biskup Bangor mianował bowiem na proboszcza w Trefdraeth niejakiego Thomasa Bowlesa, który nie znał języka walijskiego, a tylko pięciu z pięciuset jego parafian rozumiało angielski. W rezultacie miejscowa ludność protestowała przeciwko powołaniu, ostatecznie doprowadzając w 1773 roku do rozpatrzenia sprawy na dworze kościelnym. Sędzia orzekł wówczas, że do parafii z ludnością mówiącą w walijskiej odmianie gaelickiego, powinni być wysyłani przede wszystkim księża mówiący w rodzimym języku walijskim.
Nowożytny remont kościoła przeprowadzony został w 1728 roku, kiedy to między innymi wymieniono więźbę dachową kruchty. Kolejne prace naprawcze o bliżej nieznanym zakresie miały miejsce w latach 40-tych XIX stulecia. Następne remonty sfinansowano w 1854 roku. Pod nadzorem wiktoriańskiego architekta Henrego Kennedy gruntownie przebudowana została wówczas zakrystia, ale pozostałe części kościoła uniknęły znaczniejszych przekształceń.
Architektura
Pod koniec średniowiecza kościół składał się z pojedynczej nawy na planie wydłużonego prostokąta oraz nieco węższego i dużo krótszego prezbiterium, także zbudowanego na planie prostokąta (łączne posiadały 18 metrów długości i około 4,6 metra szerokości). Od południa z prezbiterium sąsiadowała prawie kwadratowa kaplica (4,2 x 4,4 metra), połączona z nim profilowaną pojedynczym wałkiem arkadą, będącą wcześniej łukiem tęczy między nawą a prezbiterium. Po przeniesieniu arkady te dwie ostatnie części kościoła (zachodnia przeznaczona dla wiernych i wschodnia gdzie sprawowano kult) nie były już od siebie w żaden sposób oddzielone, chyba że funkcjonowała jakaś lekka przegroda drewnianego lektorium.
Wejście do nawy umieszczono w zachodniej części jej ściany północnej. Drugie wejście wiodło od strony południowej, poprzez portal poprzedzony od końca XV wieku przez kruchtę. Portal północny z przełomu XV i XVI wieku otrzymał sfazowane ościeże zamknięte spłaszczonym ostrołukiem. Podobną formę otrzymał także portal południowy, który musiał zostać umieszczony na miejscu starszego, nieznanego obramienia. Dodatkowo komunikację ułatwiał wąski ostrołuczny portal zachodni w kaplicy, profilowany powyżej cokołu lekkim uskokiem.
U schyłku średniowiecza kościół oświetlały już okna późnogotyckie, które zapewne zastąpiły starsze wąskie otwory wczesnogotyckie. Te w nawie i prezbiterium od północy i południa miały formy jedno i dwudzielne, osadzone były w czworobocznych ościeżach i miały maswerki zamknięte pięcioliśćmi. Prostsze, wąskie, czworoboczne okno o sfazowanych krawędziach osadzono w ścianie zachodniej nawy, zaś w kaplicy południowej i ścianie wschodniej prezbiterium umieszczono duże okna ostrołuczne z dwudzielnymi i trójdzielnymi maswerkami.
Stan obecny
Kościół jest dziś wyjątkowo malowniczą budowlą o zachowanej późnogotyckiej stylistyce detali architektonicznych. Te oryginalne to portale w kruchcie, ścianie północnej nawy i murze zachodnim kaplicy południowej, okno wschodnie w prezbiterium z przełomu XIV i XV wieku, południowe późnogotyckie okno w prezbiterium, okno zachodnie nawy z początku XVI wieku, przeniesione okno północne nawy z przełomu XV i XVI wieku wraz z okapnikiem na rzeźbionej konsoli, dzwonnica z XIV wieku, oraz arkada łącząca kaplicę i prezbiterium. Warto zauważyć, iż wymienione w XIX stuleciu okna zachowały formę późnośredniowiecznych, otrzymując prawie ten sam kształt. Obecna więźba dachowa kościoła wydatowana została na XVII stulecie, nowożytnymi dodatkami są także narożne przypory i zakrystia po stronie północnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.
The Welsh Language before the Industrial Revolution, red. G.H.Jenkins, Cardiff 2001.