Historia
Zamek Talyfan prawdopodobnie został wzniesiony we wczesnych latach XII wieku, jako centrum miejscowego władztwa (lordship), które w 1245 roku zostało włączone do Glamorgan. Wówczas to Richard Siward zbuntował się przeciwko earlowi Richardowi de Clare i w efekcie został pozbawiony swych dóbr Llanblethian i Talyfan. Zamek choć utracił prymat, znajdował się w strategicznie ważnym miejscu, z którego mógł zabezpieczać drogę biegnącą na północ od ufundowanego w 1254 roku Cowbridge. W 1295 roku dobra Talyfan odnotowano w związku ze śmiercią earla Gilberta II de Clare, choć sam zamek nie został wspomniany. O jego funkcjonowaniu świadczył inwentarz utworzony w 1307 roku po śmierci hrabiny Joan, choć roczna wartość dochodu w wysokości jednego szylinga była czysto nominalna.
Wraz ze śmiercią Gilberta III de Clare w bitwie ze Szkotami pod Bannockburn, w Walii wybuchło antyangielskie powstanie. Talyfan i Llanblethian zostały dotknięte działaniami wojennymi, które w 1316 roku ówczesny królewski zarządca zamku, John Gifford, obwiniał za rozległe zniszczenia i zmniejszone wpływy. Następnie Talyfan włączone zostało do grupy dóbr przekazanych królewskiemu faworytowi Hugh Despenserowi młodszemu, przez co w 1321 roku zamek spustoszony został przez oddziały zbuntowanych baronów walczących z królem Edwardem II i jego znienawidzonym doradcą.
Zamek odbudowano w 1349 roku. Choć Edward II został zdetronizowany a Hugh Despenser młodszy powieszony, Talyfan pozostało własnością rodu Despenserów. Po śmierci Edwarda Despensera w 1375 roku Talyfan i Llanblethian przeszły na jego byłą żonę Elizabeth, jako część wdowiej oprawy. Zamek utrzymywany był do końca XV wieku, ale już na początku XVI wieku znajdował się w ruinie. Jeszcze w 1828 roku przedstawiany był na rycinie wraz ze znaczącymi pozostałościami murów, a także gospodarstwa zbudowanego około 1700 roku w ich obrębie. Zostały one jednak prawie całkowicie rozebrane w latach 1828 – 1860, w celu wykorzystania materiałów budowlanych na obecne gospodarstwo rolne Castell Tal-y-van.
Architektura
Zamek zbudowano na skierowanym ku północy cyplowi wzgórza, będącego częścią wydłużonego na linii wschód – zachód grzbietu Pen Tal-y-fan. Od północnego – zachodu i wschodu naturalne zbocza zostały wzmocnione przez usypane skarpy, w celu objęcia równej powierzchni zamkowego dziedzińca. Na południowym – wschodzie i południu teren opadał łagodniej, tworząc najdogodniejsze miejsce dla drogi dojazdowej. Od południowego – zachodu szyję tą przecięto przekopem, oryginalnie zakończonym na południowo – wschodnim stoku. Kolejny, prosty odcinek przekopu wzmocnionego ziemnym wałem utworzono po stronie wschodniej. Linia tego rowu biegła w kierunku północnym, zakręcając na północnym – wschodzie i wyznaczając mniej więcej owalny obszar o wymiarach około 50 x 40 metrów.
Pierwotne drewniane obwarowania w drugiej ćwierci XIII wieku (przed 1245 rokiem) zastąpione zostały kamiennym murem o grubości do 1,5 metra powyżej cokołu, otaczającym z grubsza owalny dziedziniec o średnicy około 45 metrów, być może z prostymi kurtynami na południowym – zachodzie i południu. Wjazd odbywał się od południowego – wschodu, przypuszczalnie przez prostą bramę przeprutą przez mur. Być może ochraniała ją wieża przy krańcu kurtyny wschodniej, co wyjaśniałoby umieszczenie wieży głównej zamku w pewnym oddaleniu od bramy.
Pośrodku dziedzińca znajdowała się cylindryczna wieża o średnicy około 15 metrów. Grubość jej muru na poziomie cokołu wynosiła 3,3 metra, a powyżej co najmniej 1,8 metra. Po stronie północno – wschodniej do wieży przystawiony był piętrowy aneks latrynowy. Wystawał on na 3,6 metra, z szerokością 5,3 metra, która została następnie zwiększona do 7,5 metra. Grubość murów aneksu wynosiła około 1 metra. Jego elewacje, podobnie jak elewacje wieży głównej, naznaczone były licznymi otworami maczulcowymi, pozostałościami po montowanych przy nich w trakcie prac budowlanych rusztowaniach. Wieża z Talyfan najpewniej pełniła funkcję wolnostojącego donżonu, charakteryzującego się sporymi rozmiarami. Kolejne zabudowania mieszkalne i gospodarcze przypuszczalnie dostawione były do wewnętrznych elewacji muru obronnego.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z zamku zachowały się jedynie niewielkie ruiny, pośród których widoczne są także relikty gospodarstwa z początku XVIII wieku. Pozostałości muru obronnego w większości sprowadzone są do fundamentów, widocznych w kupach gruzu wkomponowanych w żywopłot. Relikty wieży głównej sięgają maksymalnie 2,8 metrów wysokości, jego aneksu 4,5 metrów wysokości (co zawdzięczają lepszej zaprawie), widoczne są również fragmenty średniowiecznego przekopu, ale grobla na miejscu wjazdu do zamku usypana została w XIX wieku. Teren jest mocno zarośnięty roślinnością i zaniedbany.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Later Castles, London 2000.