Historia
Pierwsza wzmianka pisemna o kościele odnotowana została w 1259 roku. Wspomniany został wówczas miejscowy proboszcz, niejaki William de Gogh, w związku z przekazaniem prawa patronatu kościoła, które początkowo znajdowało się w rękach mnichów z Monkton w pobliżu Pembroke, a następnie przeszło na własność biskupa St Davids, Richarda Carew. Ten w 1260 roku przekazał kościół kanonikom rezydującym przy katedrze św. Dawida, z zastrzeżeniem renty w wysokości jednej marki, którą wcześniej miał zwyczaj otrzymywać od kościoła przeor klasztoru, z zarezerwowaniem biskupiego prawa do przedstawiania wikariusza, a także pod warunkiem, że kanonicy zapewnią odpowiednie uposażenie dla proboszcza, wspomnianego powyżej Williama.
Kościół św. Gwynoga zbudowany został w początkach XIII wieku lub jeszcze w XII stuleciu. Na przełomie XIII i XIV wieku powiększono go o prezbiterium, natomiast w późniejszych latach XIV wieku o transept i południową kruchtę. W XV stuleciu przypuszczalnie przedłużona została nawa i dobudowana wieża. W takiej formie w XVI wieku kościół zaczął być oddawany w dzierżawę, po raz pierwszy odnotowaną w 1554 roku, kiedy to na czterdzieści lat, w zamian za czynsz w wysokości 8 funtów, została udzielona Henry’emu i George’owi Wyriottowi z Orielton. George Wyriotte oraz jego syn i spadkobierca, John Wyriotte, uzyskali kolejną dzierżawę na czterdzieści lat, która miała rozpocząć się po zakończeniu poprzedniej za ten sam czynsz.
W okresie nowożytnym, aż do 1817 roku, dziesięciny z dochodów uzyskiwanych przez kościół były w posiadaniu rodziny Owenów, na podstawie regularnie odnawianych umów dzierżawnych. W 1851 roku miejscową parafię połączono z Warren, natomiast dziewięć lat później wikary z St Twynnells upoważniony został do pożyczenia pieniędzy na budowę domu plebani. W drugiej połowie XIX wieku prowadzono również prace remontowe przy kościele, w czasie których między innymi wymieniono poszycie dachowe, posadzki, część okien oraz arkadę tęczy.
Architektura
Kościół zbudowany został na wydłużonym równoleżnikowo wzniesieniu, którego zbocza opadały ku północy w stronę szerokiej doliny, a na południu ku nadmorskiej nizinie. Początkowo zapewne składał się z salowego, jednoprzestrzennego korpusu, który po przedłużeniu na przełomie XIII i XIV wieku osiągnął wyjątkowo wydłużoną formę o aż 17,4 metrach długości przy 5 metrach szerokości. Po wschodniej stronie nawy dobudowano wówczas węższe i krótsze, lecz także prostokątne prezbiterium wielkości 7 x 4,4 metra. W późniejszych latach XIV wieku wzniesiony został transept, dostawiony do wschodniej części nawy od południa i prawdopodobnie również od północy, z krótkim ramieniem południowym wielkości 4 x 3,3 metra oraz ramieniem północnym o nieznanej długości. Pomiędzy transeptem a prezbiterium utworzono wąskie, ukośne przejście. Ponadto południowe wejście do nawy poprzedzono w XIV wieku kruchtą.
Zakończeniem średniowiecznego procesu budowlanego było utworzenie wieży, w dużej części wtopionej w zachodnią część nawy. Wieża uzyskała formę typową dla regionu Pembrokeshire, a więc ze smukłą bryłą o bokach długości około 6,4 metrów i z murami lekko zwężającymi się w górnych partiach, zakończonymi wydatnym, blankowanym przedpiersiem osadzonym na wysuniętych z lica ścian konsolach. Trzy piętra wieży skomunikowano klatką schodową, osadzoną w narożniku południowo – zachodnim i wysuniętą z fasady płytkim ryzalitem. Podobnie jak główną część wieży, zakończono ją przedpiersiem umocowanym na konsolach. Obronnego charakteru nadawały wieży wąskie otwory szczelinowe, utworzone na wszystkich kondygnacjach za wyjątkiem najwyższej, na której znajdowały się dzwony.
Oświetlenie korpusu kościoła pierwotnie zapewniać musiały proste i wąskie otwory z wewnętrznymi rozglifieniami. W częściach kościoła dostawionych w XIII i XIV wieku zapewne umieszczono już większe okna ostrołuczne, być może z popularnymi wówczas trójlistnymi zamknięciami. Z pewnością najbardziej okazałą formę miało wschodnie okno lub grupa okien, doświetlających ołtarz główny poprzez wschodnią ścianę prezbiterium. W XV i XVI wieku w niektóre starsze otwory mogły zostać wprowadzone formy późnogotyckie. Wejście do kościoła wiodło ostrołucznymi portalami od północy i południa.
Stan obecny
Kościół w większości zachował średniowieczną formę i układ, jedynie zakrystia po północnej stronie prezbiterium jest w całości tworem nowożytnym. Niestety większość otworów okiennych została przekształcona w czasie wiktoriańskiej renowacji. Pierwotne, choć odnowione okno zachowało się we wschodniej ścianie prezbiterium, a kolejne także w wieży. Wewnątrz przetrwała czasza XII-wiecznej chrzcielnicy, oraz średniowieczna kolebka w nawie i przyziemiu wieży (środkowe i wschodnie przęsła z XIII/XIV wieku, zachodnie z XV stulecia). Średniowieczne jest również sklepienie w południowym ramieniu transeptu i w kruchcie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 3/1913.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.