Historia
Strategicznie położone w pobliżu przeprawy przez rzekę Clwyd, Rhuddlan było już od XI wieku miejscem ścierania walijskich władców Gwynedd i normańskich earlów z przygranicznych marchii, którzy w 1073 roku z inicjatywy Roberta z Rhuddlan wznieśli na pobliskim wzgórzu Twthill, drewniano – ziemną warownię typu motte and bailey. Konflikt między Walijczykami a Anglo-Normanami, w trakcie którego Rhuddlan kilkukrotnie było zdobywane, trwał przez całe XI i XII stulecie, kończąc się ostatecznie wojną pomiędzy księciem Walii, Llywelynem ap Gruffuddem a królem Anglii Edwardem I w 1277 roku. Edward najechał północną Walię, wzniósł nową warownię w Flint i ruszył w kierunku Rhuddlan, gdzie we wrześniu 1277 roku rozpoczął budowę murowanego zamku. Trzy miesiące później nowo założone miasto i warownia zostały oficjalnie przyznane angielskiej Koronie, po podpisaniu traktatu z Aberconwy między Llywelynem ap Gruffuddem i Edwardem I.
Prace nad zamkiem rozpoczęły się pod nadzorem mistrza Bertrama z Gaskoni, ale wkrótce budowa została przekazana mistrzowi z Sabaudii, Jakubowi z St George, który kierował nią aż do zakończenia prac w 1282 roku. Wiadomo, iż Edward I i królowa Eleonora przebywali w Rhuddlan już w 1278 roku, prawdopodobnie mieszkając jeszcze na starym zamku. Wieże nowej budowli miały zostać zadaszone w 1280 roku a budynek auli pokryty gontem rok później. Jeszcze w 1283 roku drewno i gont przysłane zostały do Rhuddlan w celu budowy warsztatu złotnika królowej na podzamczu, jednak zasadnicze prace budowlane były już wówczas zakończone.
W trakcie drugiej wojny o niepodległość Walii, która wybuchła w 1282 roku, zamek mógł ucierpieć podczas serii najazdów, jednak nie został zdobyty. Rok później, po zakończeniu konfliktu, podjęto wysiłki w celu poprawy obronności zamku, poprzez zapewnienie mu możliwości dostarczania zaopatrzenia z morza. W tym celu rzeka Clwyd została uspławniona na odcinku ponad dwóch mil. Naprawy prowadzono również w 1285 roku, kiedy to wzniesiona została kaplica królowej i jakieś pomieszczenia mieszkalne.
W 1282 roku na zamku urodziła się Elżbieta, ósma córka Edwarda I, a dwa lata później podpisano na nim Statut z Rhuddlan. Przekazywał on wszystkie ziemie byłych walijskich książąt angielskiej Koronie i wprowadzał na walijskich ziemiach angielskie prawo powszechne. Edward mógł odtąd mianować urzędników królewskich, takich jak szeryfowie, konstablowie i bajlifowie, aby zbierać podatki i egzekwować angielskie prawo. Walijskie prawo praktykowane było odtąd jedynie na szczeblu lokalnym.
W 1294 zamek został ponownie zaatakowany podczas walijskiego powstania Madoga ap Llywelyna, ale i tym razem nie został zdobyty. Pozostał w rękach Anglików i był jednym z miejsc, w których król Ryszard II zatrzymał się w 1399 roku w drodze do Flint, gdzie został wzięty do niewoli przez rywala, Henryka IV, a następnie zmuszony do abdykacji. W 1400 roku zamek został zaatakowany przez powstańcze siły Owaina Glyndŵra. Tym razem miasto zostało poważnie zniszczone, lecz zamek ponownie przetrwał niezdobyty.
Na przełomie XV i XVI stulecia stan warowni uległ pogorszeniu, w związku ze zmniejszeniem jego znaczenia strategicznego i administracyjnego. Ponownie obsadzony garnizonem został podczas angielskiej wojny domowej w XVII wieku. Władały nim oddziały rojalistów, wiernych królowi Karolowi I. Po bitwie pod Naseby, zwycięskie siły parlamentarne pod wodzą Thomasa Myttona obległy Rhuddlan w 1646 roku. Dwa lata później, na rozkaz Olivera Cromwella, zamek częściowo zburzono, aby zapobiec jego dalszemu użyciu militarnemu.
Architektura
Rhuddlan usytuowano na wschodnim brzegu rzeki Clwyd. Zamek został wzniesiony jako koncentryczna, symetryczna budowla z głównym obwodem murów na planie rombu, otaczającym dziedziniec o wymiarach około 45 x 40 metrów. Jego obronę stanowiły cztery proste kurtyny muru, dwie narożne, cylindryczne baszty o średnicy około 11 metrów, po jednej od strony północnej i południowe oraz dwa zespoły bramne w narożnikach wschodnim i zachodnim. W odległości parunastu metrów przebiegał obwód zewnętrznego muru obronnego wzmocnionego licznymi drobnymi basztami wykuszowymi, a zewnętrzną strefę obrony stanowiła szeroka fosa, za wyjątkiem odcinka południowo – zachodniego, gdzie jej rolę przejmowała rzeka.
Pojedyncze narożne baszty wysunięte były prawie w całości przed kurtyny murów, dzięki czemu mogły flankować przyległe odcinki obwarowań. Posiadały cztery kondygnacje i zwieńczone były podobnie jak mury obronne krenelażem. Baszta południowa dodatkowo poniżej przyziemia posiadała piwnicę dostępną otworem w podłodze. Piwnica i przyziemie miały kształt cylindryczny, pierwsze i drugie piętro sześcioboczny, a najwyższe ponownie okrągły. Mogło to wskazywać na wykorzystywanie pięter pierwszego i drugiego do celów mieszkalnych.
Usytuowane od wschodu i zachodu bramy leżały prawie dokładnie naprzeciwko siebie, z przesunięciem od osi o około 1,2 metra. Każda składała się z dwóch potężnych, cylindrycznych baszt, wysuniętych przed lico murów i flankujących poprowadzony pomiędzy nimi przejazd. Otrzymały one około 18 metrów wysokości, a więc górowały około 5-6 metrami na sąsiednimi kurtynami. Ich tylne części, podobnie jak w basztach narożnych, posiadały proste ściany. Każda z baszt bramnych mieściła w przyziemiu okrągłe pomieszczenie z trzema radialnie rozmieszczonymi otworami strzeleckimi skierowanymi w przedpole (i pojedynczymi skierowanymi do wnętrza przejazdu bramnego), oraz po trzy wyższe kondygnacje z sześciobocznymi komorami, z których najwyższe były nieoświetlonymi składami amunicji. Był to też poziom na którym wieże łączyły się z chodnikiem w koronie kurtyn murów, wyżej zaś znajdowała się galeria obrona otaczająca stożkowate dachy. Komunikację między kondygnacjami zapewniały spiralne klatki schodowe osadzone w grubości murów, dostępne z korytarza wejściowego prowadzącego z dziedzińca (a właściwie z zabudowań usytuowanych przy murach na dziedzińcu). Przejazdy bramne chronione były bronami oraz dwuskrzydłowymi wrotami. Miały po 9,1 metrów długości i 2,7 metra szerokości, ze zwężeniem do 2,1 metra za broną. Dodatkowo przy wieży północnej znajdowała się mała, boczna furta.
Mury obronne zamku posiadały znaczną grubość wynoszącą około 2,7 metra i wysokość 10,7 metrów do poziomu chodnika obrońców. Zwieńczone były przedpiersiem z krenelażem, w merlonach którego przebito szczelinowe otwory strzeleckie. Każda kurtyna posiadała pośrodku wykusz, a po bokach, tuż przy wieżach, zgrubienia do 3,3 metrów mieszczące latryny. Na poziomie przyziemia mury przebite były otworami strzeleckimi osadzonymi w głębokich wnękach. Wewnętrzny dziedziniec zajmowany był przez zabudowę drewniano – szkieletową, która przylegała do wewnętrznych ścian murów obronnych. Znajdowała się w pośród nich aula (hall), kaplica, kuchnia i apartamenty królewskie. Na środku dziedzińca znajdowała się głęboka na 15 metrów studnia.
Podzamcze obwiedzione było zewnętrznym pierścieniem murów obronnych, przedłużonych w kierunku nadbrzeża rzeki Clwyd i obejmujących swym obwodem cały zamek górny. Wzmacniało go 9 baszt otwartych od wewnętrznej strony oraz dwie baszty, czy też wieże zamknięte, umieszczone nad rzeką, po zachodniej stronie. Większa z nich po stronie południowo – zachodniej, zwana wieżą Gillota, wzniesiona była na planie kwadratu o bokach długości około 7,5 metra. Miała cztery kondygnacje, przy czym trzecia połączona była z przyległymi kurtynami murów. Komnata na najwyższym piętrze ogrzewana była kominkiem i oświetlana nietypowymi małymi czworobocznymi otworami przebitymi tuż powyżej szczelin otworów strzeleckich. Małe baszty wykuszowe były niezadaszone, zapewne nie przewyższały kurtyn zewnętrznego muru. Co ciekawe część z nich posiadała schody i furty wiodące na dno suchej fosy.
Charakterystyczny kształt podzamcza sprawiał, iż z trzech stron głównej części zamku zapewniało ono jedynie szerokie na około 20 metrów międzymurze, natomiast szersza, około 60-metrwej długości przestrzeń do rzeki znajdowała się na opadającym stoku. Prawdopodobnie tam znajdowały się znane ze źródeł pisanych drewniane stajnie, spichrze oraz różnego rodzaju warsztaty rzemieślnicze. Wjazd zapewniały dwie bramy: Miejska (Town Gate) po stronie północnej i Klasztorna (Friary Gate) po stronie południowej. Ta ostatnia miała formę niewielkiej, nieregularnej w planie wieży z przejazdem w przyziemiu, za którym grobla prowadziła przez fosę. Brama Miejska była natomiast szerokim ale otwartym od strony podzamcza budynkiem bramnym, poprzedzonym niedużym przedbramiem. Dodatkowa furta wodna znajdowała się po zachodniej stronie i wychodziła zapewne na drewniany nadbrzeżny pomost. Zewnętrzną strefę obrony zapewniała wspomniana już szeroka sucha fosa. Jej zachodnia część dochodziła do rzeki i formowała dok dla łodzi dowożących zaopatrzenie.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych w formie czytelnej trwałej ruiny. Przetrwała większość obwodu murów obronnych zamku głównego oraz praktycznie w całości dwubasztowa brama zachodnia i narożna baszta południowa. Baszta północna i brama wschodnia są niestety mocno zniszczone. Mało także zachowało się z zewnętrznego obwodu obwarowań, z którego obecnie najlepiej zachowanym elementem jest południowa wieża broniąca pierwotnie doku (Wieża Gillota). W pełnej okazałości podziwiać można także zamkową fosę. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od 24 marca do 4 listopada w godzinach 10.00 – 17.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Taylor A. J., The Welsh castles of Edward I, London 1986.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.