Historia
Strategicznie położone w pobliżu przeprawy przez rzekę Clwyd, Rhuddlan było już od XI wieku miejscem ścierania walijskich władców Gwynedd i anglo-normańskich earlów z przygranicznych marchii, którzy w 1073 roku z inicjatywy Roberta of Rhuddlan wznieśli na pobliskim wzgórzu Twthill, drewniano – ziemny zamek typu motte. Konflikt między Walijczykami a Anglo-Normanami, w trakcie którego Rhuddlan kilkukrotnie było zdobywane, trwał przez całe XI i XII stulecie, kończąc się ostatecznie wojną pomiędzy księciem Walii, Llywelynem ap Gruffuddem, a królem Anglii Edwardem I Długonogim. Edward najechał północną Walię, wzniósł nową warownię we Flint i ruszył w kierunku Rhuddlan, gdzie we wrześniu 1277 roku rozpoczął budowę murowanego zamku. Został on wraz z miastem trzy miesiące później oficjalnie przyznany angielskiej Koronie, po podpisaniu traktatu z Aberconwy między Llywelynem ap Gruffuddem i Edwardem I.
Prace nad zamkiem rozpoczęły się pod nadzorem mistrza Bertrama z Gaskonii, ale wkrótce budowa została przekazana mistrzowi z Sabaudii, Jakubowi z St George, głównemu architektowi królewskiemu, który kierował nią aż do zakończenia robót w 1282 roku. Już w sierpniu 1277 roku Edward zatrudnił 1800 ludzi do wykarczowania drogi przez zalesiony teren między Flint a Rhuddlan, a do września w Rhuddlan zatrudnił 968 robotników kopiących rowy. Wiadomo, że Edward i królowa Eleonora przebywali w Rhuddlan w 1278 roku, prawdopodobnie mieszkając jeszcze na starym zamku lub w tymczasowym obozie. Wieże nowej budowli miały zostać zadaszone w 1280 roku, natomiast budynek reprezentacyjnej auli został pokryty gontem rok później, co wskazywałoby, że zasadnicze prace budowlane były już wówczas zakończone.
W trakcie drugiej wojny o niepodległość Walii, która wybuchła w 1282 roku, zamek mógł ucierpieć podczas serii najazdów, jednak nie został zdobyty. Po wycofaniu Walijczyków drewno wysyłano do Rhuddlan, aby ukończyć budowę obwałowań wokół uszkodzonego miasta, jednakże już od czerwca 1283 roku materiały przeznaczone dla Rhuddlan były przesyłane do Caernarfon. Angielską reakcją na walijską rewoltę był bowiem podbój całego Gwynedd i program budowy zamków, który obejmował Caernarfon, Conwy, Beaumaris i Harlech. W efekcie odsunięcia granicy i zagrożenia najazdami, Rhuddlan utraciło na znaczeniu, choć po zakończeniu konfliktu, podjęto jeszcze wysiłki w celu poprawy obronności zamku i miasta, poprzez zapewnienie możliwości dostarczania zaopatrzenia z morza. W tym celu rzeka Clwyd została uspławniona na odcinku ponad dwóch mil. Oprócz prac związanych z obronnością, w 1283 roku drewno i gont przysłane zostały do Rhuddlan ze względu na zamiar budowy warsztatu złotnika królowej na podzamczu. Naprawy prowadzono też w 1285 roku, kiedy to wzniesiona została kaplica królowej i dodatkowe pomieszczenia mieszkalne. Już w 1282 roku stan zabudowań musiał być na tyle dobry, że na zamku mogła się urodzić Elżbieta, ósma córka Edwarda I, a dwa lata później podpisano na nim Statut z Rhuddlan (wprowadzał on na ziemiach byłych walijskich książąt nowy podział administracyjny na hrabstwa oraz angielskie prawo powszechne, egzekwowane przez królewskich urzędników, takich jak szeryfowie, konstablowie i bajlifowie).
W 1294 zamek został ponownie zaatakowany podczas walijskiego powstania Madoga ap Llywelyna, ale i tym razem nie został zdobyty. XIV stulecie przyniosło okres dłuższego spokoju, gdyż dopiero w 1382 roku do Rhuddlan wysłany został przez Ryszarda II rycerz Henry Conewey, mający zabezpieczyć zamek przez ewentualnymi wrogami króla. Oficjalnie zarządcą zamku był wówczas Alan Cheyne, obsadzony na urzędzie od 1366 roku, ale rzadko przebywający osobiście w Rhuddlan. W 1384 roku Henry Conewey raz jeszcze został wysłany celem wzmocnienia zamku, czym po roku dosłużył się rangi konstabla. Nadal sprawował urząd, gdy w 1399 roku w Rhuddlan zatrzymał się król Ryszard II, podążający do Flint, gdzie został wzięty do niewoli przez rywala, Henrego Bolingbroke, a następnie zmuszony do abdykacji. Nieco wcześniej Henry Conewey zmuszony został do poddania zamku antykrólewskiej opozycji i oddziałom earla Northumberland, po tym gdy uzyskał zapewnienie dożywotniego pozostania konstablem Rhuddlan.
W trakcie wewnętrznego konfliktu wojska zagrabiły całe uzbrojenie przechowywane na zamku Rhuddlan. Zapewne zostało ono dość szybko uzupełnione, bowiem gdy w 1400 roku pod zamek podeszły powstańcze siły Owaina Glyndŵra, walki miały raczej charakter zbrojnej demonstracji, bez zdecydowanego szturmu na wystarczająco zaopatrzoną budowlę. Groźniejszy najazd nastąpił w 1403 roku, kiedy to miasto uległo spaleniu, a dobytek mieszczan rozgrabiony. W ciągu kolejnych tygodni nieudane ataki na zamek były od czasu do czasu wznawiane. W ich trakcie garnizon zużyć miał 33 snopki strzał z rezerwy składającej się z 41 snopków i złamać 13 z 27 łuków. Wystrzelono łącznie około 900 strzał i bełtów, przez co w zbrojowni pozostało jedynie 200. Dopiero wycofanie się w październiku tamtego roku powstańców za rzekę Conwy, chwilo zmniejszyło presję na obrońców zamku. Ponownie był on zagrożony w momencie apogeum powstania w latach 1404-1405. Zaopatrywanie utrzymywano wówczas drogą morską z Chester, gdzie pomimo problemów finansowych kupowano przede wszystkim łuki i groty strzał. Gdy w 1406 roku walijski bunt osłabł, liczba łuczników utrzymywanych na zamku została zredukowana z 19 do 12.
Na przełomie XV i XVI stulecia stan zamku uległ pogorszeniu, w związku ze zmniejszeniem jego znaczenia strategicznego i administracyjnego. Ponownie obsadzony garnizonem został podczas angielskiej wojny domowej w XVII wieku. Rhuddlan trzymały wówczas oddziały rojalistów, wiernych królowi Karolowi I. Po bitwie pod Naseby, zwycięskie siły parlamentarne pod wodzą Thomasa Myttona obległy zamek w 1646 roku. Dwa lata później, na rozkaz Olivera Cromwella, został on częściowo zburzony, aby zapobiec jego dalszemu użyciu militarnemu. W 1944 roku ówczesny właściciel działki z ruinami zamku, admirał Rowley-Conwy, przekazał opiekę nad zabytkiem i wzgórzem Twthill ówczesnemu Ministerstwu Robót Publicznych. Dzięki temu w 1947 roku rozpoczęły się systematyczne prace nad konserwacją i zabezpieczeniem średniowiecznych zabudowań.
Architektura
Rhuddlan usytuowano na wschodnim brzegu rzeki Clwyd, po północnej stronie starszego gródka Twthill i po południowo – wschodniej stronie nowo lokowanej osady z kościołem parafialnym. Zamek został wzniesiony jako koncentryczna, symetryczna budowla z głównym obwodem murów na planie rombu, otaczającym dziedziniec o wymiarach około 45 x 40 metrów. Jego obronę stanowiły cztery proste kurtyny muru, dwie narożne, cylindryczne wieże o średnicy około 11 metrów, po jednej od strony północnej i południowej, oraz dwa zespoły bramne w narożnikach wschodnim i zachodnim. W odległości parunastu metrów przebiegał obwód zewnętrznego muru obronnego wzmocnionego licznymi drobnymi basztami wykuszowymi, a zewnętrzną strefę obrony stanowiła szeroka fosa, za wyjątkiem odcinka południowo – zachodniego, gdzie jej rolę przejmowała rzeka.
Pojedyncze narożne wieże północna i południowa wysunięte były prawie w całości przed kurtyny murów, dzięki czemu mogły flankować przyległe odcinki obwarowań. Miały podobny układ z czterema głównymi kondygnacjami i wzmocnione były podobnie jak mury obronne krenelażem oraz pochyłym cokołem. Wieża południowa dodatkowo poniżej poziomu gruntu posiadała piwnicę, dostępną otworem w podłodze parteru. Piwnica i przyziemie miały kształt cylindryczny, pierwsze i drugie piętro sześcioboczny, a najwyższe piętro ponownie okrągły. Mogło to wskazywać na wykorzystywanie pięter pierwszego i drugiego do celów mieszkalnych, dla których dogodniejsza była forma z prostymi ścianami. W wieży północnej pomieszczenie na parterze znajdowało się częściowo powyżej, a częściowo poniżej poziomu dziedzińca. Nie mając naturalnego oświetlenia, było w istocie piwnicą, ale wejście do niej prowadziło po schodach prowadzących w dół bezpośrednio z dziedzińca, a nie przez klapę w podłodze, jak w przypadku piwnicy w wieży południowej.
Usytuowane od wschodu i zachodu bramy leżały prawie dokładnie naprzeciwko siebie, z przesunięciem od osi o około 1,2 metra. Każda składała się z dwóch masywnych, cylindrycznych wież, wysuniętych przed lico murów i flankujących poprowadzony pomiędzy nimi przejazd. Otrzymały one około 18 metrów wysokości, a więc górowały około 5-6 metrami na sąsiednimi kurtynami. Ich tylne części, podobnie jak w wieżach narożnych północnej i południowej, posiadały proste ściany. Każda z wież bramnych mieściła w przyziemiu okrągłe pomieszczenie z trzema radialnie rozmieszczonymi otworami strzeleckimi skierowanymi w przedpole (i pojedynczymi skierowanymi do wnętrza przejazdu bramnego). Wyżej znajdowały się po trzy kondygnacje z sześciobocznymi komorami rozdzielonymi drewnianymi stropami, z których przedostatnie były niższe, słabiej doświetlone i nie ogrzewane. W odróżnieniu od pozostałych pięter mieszkalnych, służyć mogły za składy amunicji. Był to też poziom na którym wieże łączyły się krótkimi odcinkami schodów z chodnikiem w koronie kurtyn. Wyżej znajdowała się kondygnacja z pomieszczeniami ogrzewanymi kominkiem i otwarta galeria obrona otaczająca stożkowate dachy. Komunikację pionową zapewniały spiralne klatki schodowe osadzone w grubości murów, dostępne z korytarza wejściowego prowadzącego z dziedzińca (a właściwie z zabudowań usytuowanych przy murach na dziedzińcu) i zakończone na trzeciej kondygnacji. Galerie obronne wokół dachów wież dostępne były osobnymi krótszymi klatkami schodowymi z najwyższych pięter.
Przejazdy bramne chronione były bronami oraz dwuskrzydłowymi wrotami blokowanymi ryglem. Miały po 9,1 metrów długości i 2,7 metra szerokości, ze zwężeniem do 2,1 metra za broną. Zarówno dojście, jak i przednia część samego przejazdu bramnego były osłonięte dwoma strzelnicami w każdej z wież flankujących, w których na parterze znajdowały się wspomniane powyżej koliste wartownie lub pomieszczenia odźwiernych. W bramie wschodniej w pomieszczeniu południowym dwa otwory strzeleckie zostały zamurowane, aby umożliwić budowę przed nimi dużego kominka, podczas gdy ściana między nimi została odkuta, tworząc przewód kominowy. Zmiany te wprowadzono w 1303 roku, kiedy to odnotowano zapłatę za wykonanie kominka w pomieszczeniu odźwiernego, w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu pożaru. Dostęp do wartowni, a także do klatek schodowych bram, prowadził wąskimi przejściami równoległymi do głównego wejścia.
Mury obronne zamku posiadały znaczną, wynoszącą około 2,7 metra grubość. Wysokość sięgała 10,7 metrów do poziomu chodnika straży. U podstawy kurtyny ujęte były od strony zewnętrznej cokołem o pochyłej elewacji (ang. batter). Zwieńczenie stanowiło przedpiersie z krenelażem, w merlonach którego przebito szczelinowe otwory strzeleckie. Każda kurtyna posiadała pośrodku wykusz, osadzony na wspornikach na poziomie przedpiersia. Ich celem było zapewnienie dodatkowej ochrony przed atakiem w najbardziej wrażliwych punktach, to jest w połowie odległości między wieżami. Po bokach kurtyn, tuż przy wieżach, zgrubienia do 3,3 metrów szerokości mieściły wewnątrz latryny. Na poziomie przyziemia mury przebite były otworami strzeleckimi, osadzonymi w głębokich wnękach z odcinkowymi zamknięciami. Z każdej strony znajdowały się po cztery strzelnice, za wyjątkiem odcinka północnego, w którym na miejscu jednego otworu strzeleckiego znajdowała się furta. Prawdopodobnie miała ona na celu umożliwienie dostarczania zapasów, bez konieczności podnoszenia brony lub otwierania wielkich wrót w którejkolwiek z głównych bram.
Wewnętrzny dziedziniec zajmowany był przez zabudowę drewniano – szachulcową, która przylegała do wewnętrznych ścian murów obronnych. Znajdowała się w pośród nich aula (ang. hall), kaplica, kuchnia i apartamenty królewskie. Na środku dziedzińca znajdowała się głęboka na 15 metrów studnia. Budynki przymocowywane były do murów zamku za pomocą gniazd na belki, a ich pokryte gontem dachy tworzyły na elewacjach odciski. Budynki po stronie północno – wschodniej i północno – zachodniej były większe i możliwe, że dwie komnaty króla i królowej znajdowały się właśnie tam, flankując centralną kuchnię w pobliżu północnego narożnika. Takie rozmieszczenie zapewniłoby wszystkim prywatnym komnatom mieszkalnym dostęp do południowego światła słonecznego. Główne pomieszczenia znajdowały się na pierwszym piętrze, wsparte na drewnianych słupach, które prawdopodobnie tworzyły otwarte arkadowe podcienia poniżej.
Podzamcze obwiedzione było zewnętrznym pierścieniem murów obronnych, przedłużonych w kierunku nadbrzeża rzeki Clwyd i obejmujących swym obwodem cały rdzeń zamku. Wzmacniało go 9 baszt otwartych od wewnętrznej strony oraz dwie baszty, czy też wieże zamknięte, umieszczone w narożnikach obwodu nad rzeką, po zachodniej stronie. Większa z nich po stronie południowo – zachodniej, zwana Wieżą Gillota, wzniesiona była na planie kwadratu o bokach długości około 7,5 metra. Miała cztery kondygnacje, z których trzecia połączona była z przyległymi kurtynami. Komnata na najwyższym piętrze ogrzewana była kominkiem i oświetlana nietypowymi małymi czworobocznymi otworami, przebitymi tuż powyżej szczelin otworów strzeleckich. Małe baszty wykuszowe nie były zadaszone. Zapewne nie przewyższały kurtyn zewnętrznego muru, z którym były połączone. Co ciekawe część z nich posiadała schody i furty wiodące na dno suchej fosy, a także nadwieszane bartyzany w narożnikach przy sąsiednich kurtynach.
Charakterystyczny kształt podzamcza sprawiał, iż z trzech stron głównej części zamku zapewniało ono jedynie szerokie na około 20 metrów międzymurze, natomiast szersza, około 60-metrwej długości przestrzeń do rzeki znajdowała się na opadającym stoku. Prawdopodobnie tam znajdowały się znane ze źródeł pisanych drewniane stajnie, spichrze, kuźnia oraz różnego rodzaju warsztaty rzemieślnicze. Większość z nich, a być może nawet wszystkie, miały konstrukcję szachulcową z dachami krytymi strzechą lub gontem. Wjazd zapewniały dwie bramy: Miejska (ang. Town Gate) po stronie północnej i Klasztorna (ang. Friary Gate) po stronie południowej. Ta ostatnia miała formę niewielkiej, nieregularnej w planie wieży z przejazdem w przyziemiu, za którą grobla prowadziła przez fosę. Brama Miejska była natomiast szerokim ale otwartym od strony podzamcza budynkiem bramnym, poprzedzonym niedużym przedbramiem. Dodatkowa furta wodna znajdowała się po zachodniej stronie i wychodziła zapewne na drewniany nadbrzeżny pomost. Zewnętrzną strefę obrony zapewniała wspomniana już szeroka sucha fosa. Jej zachodnia część dochodziła do rzeki i formowała dok dla łodzi dowożących zaopatrzenie.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych w formie czytelnej trwałej ruiny. Przetrwała większość głównego obwodu murów obronnych wraz praktycznie w całości zachowaną bramą zachodnią i narożną wieżą południową. Wieża północna i brama wschodnia są niestety mocno zniszczone. Kurtyny w dużej części przetrwały do poziomu blankowanego przedpiersia, którego pojedynczy fragment widoczny jest w miejscu, gdzie północno – wschodnia kurtyna łączy się z wieżą północną. Mało zachowało się z zewnętrznego obwodu obwarowań, z którego obecnie najlepiej zachowanym elementem jest południowa wieża broniąca pierwotnie doku (Wieża Gillota). W pełnej okazałości podziwiać można także zamkową fosę. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od 24 marca do 4 listopada w godzinach 10.00 – 17.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Berridge P., Blockley M., Quinnell H., Excavations at Rhuddlan, Clwyd: 1969-73, Mesolithic to Medieval, York 1994.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Messham J.E., Henry Conewey, Knight, Constable of the Castle of Rhuddlan 1390-1407, „Flintshire Historical Society Journal”, Vol. 35/1999.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Taylor A. J., Rhuddlan Castle, London 1975.
Taylor A. J., The Welsh castles of Edward I, London 1986.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.