Historia
Pierwotna budowla sakralna na miejscu późniejszego gotyckiego kościoła św. Trillo funkcjonowała już na początku XII wieku. Rhos on Sea (wal. Llandrillo yn Rhôs) znane było wówczas pod nazwą Dinerth, a kościół pełnił dla osady funkcję parafialną. Po raz kolejny odnotowany został w 1230 roku, w przywileju Llywelyna ap Iorwertha dla Ednyfeda Fycha, seneszala walijskiego królestwa Gwynedd. Być może z jego fundacji kościół został przebudowany na murowany lub też do starszej murowanej nawy dobudowano wówczas kaplicę. Po raz kolejny osada i świątynia odnotowana została w rejestrze podatkowym z 1254 roku (ang. Norwich Taxation) i 1291 roku (ang. Lincoln Taxation).
Na przełomie XV i XVI wieku kościół został gruntownie przebudowany w stylistyce późnogotyckiej i powiększony o drugą nawę. Kolejne prace budowlane trwały około 1540 roku, kiedy to uczyniono zapisy na prezbiterium i kruchtę, przy czym te pierwsze dotyczyć mogły wyposażenia, a nie samej konstrukcji, gdyż prezbiterium było zintegrowane z nawą. W 1552 roku miała zostać dobudowana lub przebudowana wieża, która dzięki usytuowaniu na wzgórzu i pobieleniu, służyła jako punkt orientacyjny dla żeglarzy na morzu. Najpóźniej wtedy też ugruntowała się ostatecznie nowa nazwa przykościelnej osady, przekształcona z Dinerth na Llandrillo.
Pierwsze znaczniejsze wczesnonowożytne modyfikacje wprowadzano do architektury kościoła na początku XVII stulecia, gdy między innymi dobudowano na wieży mniejszą wieżyczkę obserwacyjną, aby ostrzegać miejscową ludność na wypadek napaści piratów, prawdziwej plagi ówczesnych wybrzeży Walii. Następnie w 1677 roku ufundowana została nowa brama wejściowa na teren cmentarza. Gruntowną wiktoriańską renowację kościoła przeprowadzono w 1857 roku. Wiązała się ona w wymianą lub odnowieniem większości okien oraz więźby dachowej.
Architektura
Kościół usytuowano na wysokim wzgórzu w otoczeniu cmentarza. Prawdopodobnie znajdował się w północnej części niewielkiej osady, rozciągniętej wzdłuż traktu omijającego od wschodu górę Bryn Euryn z reliktami grodu z epoki żelaza lub wczesnego średniowiecza. Wzgórze kościelne było niższe od Bryn Euryn, ale znajdowało się bliżej morskiego brzegu, przy którego zatoce mogła funkcjonować przystań. Charakteryzowało się najbardziej stromymi zboczami od północy i wschodu.
W XV wieku kościół składał się z prostokątnej w planie nawy bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, rozwiązaniu bardzo popularnym w północnej części Walii. Sąsiadować z nią musiała XIII-wieczna kaplica lub kolejna krótka nawa, umieszczona przy zachodniej części nawy północnej. W pierwszej połowie XVI wieku dobudowana została nawa południowa o równej długości i zbliżonej szerokości do wcześniejszej nawy, a także czworoboczna w planie wieża po stronie zachodniej starszej nawy. Zarówno do nawy południowej, jak i północnej dostawione zostały kruchty, przy czym za wyjątkiem wieży każdy z tych elementów przykryty został osobnym zadaszeniem.
Mury wieży otrzymały 1,4 metra grubości na poziomie przyziemia, gdzie utworzono niski cokół z pochyłymi elewacjami. Wieżę zwieńczono przedpiersiem lekko wysuniętym przed lico ścian i zaopatrzonym w krenelaż o charakterystycznych schodkowych merlonach, typowych dla kościołów irlandzkich. W murach wieży przepruto proste dwudzielne otwory na najwyższym piętrze z dzwonami oraz mniejsze otwory szczelinowe na niższych kondygnacjach. Nie utworzono portalu w ścianie zachodniej, pozostawiając komunikację wieży jedynie z wnętrzem nawy północnej.
Wnętrze kościoła podzielone zostało na nawy czteroprzęsłową arkadą z bogato profilowanymi i mocno spłaszczonymi archiwoltami, charakterystycznymi dla schyłku średniowiecza w Walii i Anglii. Arkady opuszczono na ośmioboczne filary z płaskimi kapitelami. Północna kaplica łączyła się ze starszą nawą dwoma arkadami o ostrołucznym wykroju. Obie nawy przykryto otwartą więźbą dachową, w części południowej opartą na prostych kamiennych wspornikach, a w nawie północnej na koronie muru.
Stan obecny
Najstarszą częścią obecnego kościoła jest dziś nawa północna, w której ścianie północnej widoczne są dwie zamurowane arkady po dawnej kaplicy i późniejszy ostrołuczny portal. Pozostałe elementy kościoła pochodzą z okresu późnego średniowiecza, ale zostały przekształcone w trakcie remontu z XIX wieku (zwłaszcza maswerkowe okna północne i południowe). Wewnątrz zachowała się chrzcielnica z XIII stulecia oraz widoczna w kruchcie płyta nagrobna z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Martin C.H., Silvester R.J., Watson S.E., Historic settlements in Conwy, Welshpool 2014.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
Smith G.H., Archaeological Investigation and Recording at the Late Medieval House of Llys Euryn, Rhos-on-Sea, Conwy, 1998, [b.m.w.] 1999.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.