Historia
W XI wieku obszar wokół wioski Raglan otrzymał normański możny, William FitzOsbern, earl Hereford. Być może wzniósł on jakąś niewielką, drewniano – ziemną budowlę typu motte and bailey, jako iż lokalizacja Raglan w pobliżu starego traktu z Chepstow do Abergavenny, przy skrzyżowaniu z drogą z Gloucester do Usk i Caerleon miała strategiczne znaczenie. Od 1172 roku do końca XIV wieku pobliskie ziemie należały do rodziny Bloet, która wybudowała w Raglan dwór, składający się z zabudowań mieszkalnych i gospodarczych oraz kaplicy, zgrupowanych wokół co najmniej jednego dziedzińca. W drugiej połowie XIV wieku, wraz ze śmiercią sir Johna Bloeta, dwór przeszedł na własność jego córki Elizabeth, która wyszła wpierw za mąż za sir Jamesa Berkeleya, a po jego śmierci ponownie w 1406 roku zawarła ślub z Williamem ap Thomasem, młodszym synem pomniejszego walijskiego rodu, który awansował w pierwszej połowie XV wieku w politycznej hierarchii. W 1421 roku był stewardem w Abergavenny, pięć lat później został pasowany na rycerza przez Henryka VI, a w latach 1442-1443 został głównym stewardem dóbr księcia Yorku w Walii. W 1432 roku William wykupił dwór w Raglan z rąk rodu Berkeleyów i rozpoczął prace budowlane nad nowym zamkiem. Zmarł w 1445 roku, podobno opłakiwany na pogrzebie przez aż trzy tysiące żałobników.
Syn Williama zrezygnował z walijskiej wersji swojego imienia, nazywając siebie Williamem Herbertem, na pamiątkę fikcyjnego, nieślubnego syna króla Henryka I. Znaczenie jego i rodu rosło w trakcie wojny Dwóch Róż jako zwolenników Yorków i w czasie wojny stuletniej we Francji, gdzie w 1450 roku Herbert dostał się do niewoli po bitwie pod Formigny. Po opłaceniu okupu i uwolnieniu, dwa lata później został pasowany na rycerza, a następnie skupił się na konsolidacji swojego majątku i rozwijaniu powiązań handlowych z Francją. Fortunę przyniósł mu handel winem, sprowadzanym z Gaskonii do portu w Bristol, a sławę bitwa pod Mortimer’s Cross w 1461 roku, w której odegrał wiodącą rolę w pokonaniu sił Lancasterów. Po wstąpieniu na tron Edwarda IV stał się jego zaufanym szambelanem południowej Walii, a następnie baronem Raglan. Był także pierwszym Walijczykiem, który otrzymał tytuł earla, w nagrodę za zdobycie zamku Harlech, ostatniej twierdzy Lancasterów w Anglii i Walii. W latach 60-tych XV wieku William wykorzystał swoje rosnące bogactwo, aby przebudować zamek na znacznie większą skalę i w architekturze symbolicznie ukazać swoje bogactwo, wpływy i wielkość rodu.
William Herbert, jako zwolennik rodu Yorków, został stracony w 1469 roku po przegranej przez Yorków bitwie pod Edgecote Moor. Prace budowlane nad Raglan zostały wówczas wstrzymane, a syn Williama, zwany także Williamem Herbertem, w późnych latach 70-tych XV stulecia z powodu kłopotów finansowych przeprowadzał jedynie pomniejsze prace i naprawy. W 1491 roku po śmierci Williama II zamek przeszedł na ręce Elizabeth Somerset, córki Williama Herberta, która rok później poślubiła sir Charlesa Somerseta, przekazując Raglan nowej linii rodu. Ich syn Henryk, drugi earl Worcester, oraz wnuk William kontynuowali rozbudowę zamku w XVI wieku, przekształcając go ostatecznie w renesansową rezydencję. Prace te prowadzono między innymi sprowadzając w 1546 roku ołów z poddanego kasacie średniowiecznego opactwa Tintern. Kolejne nowożytne przekształcenia, związane głównie z tarasami i ogrodami wokół zamku, wprowadzono na początku XVII wieku, w czasach Edwarda, czwartego earla Worcester.
W latach czterdziestych XVII wieku, w trakcie angielskiej wojny domowej, zamek był własnością Henryka, piątego earla Worcester, który był zagorzałym rojalistą. Pomimo klęski armii królewskiej w bitwie pod Naseby w 1645 roku, pozostał lojalny królowi i umieścił w Reglan na własny koszt garnizon, złożony aż z 800 żołnierzy. Dodatkowo zamek wzmocniono ziemnymi bastionami, wycięto drzewa znajdujące się poza bramami zamku, a sąsiadujące budynki zostały zniszczone, aby uniknąć ich użycia przez przeciwników. Armia Parlamentu przybyła w czerwcu 1646 roku, a jako że Henryk odmówił poddania się, zamek został otoczony i rozpoczęto oblężenie. Garnizon zamku utrzymał się do 16 sierpnia 1646 roku, kiedy to Reglan zostało poddane. Zwycięzcy postanowili zniszczyć zamek by uniemożliwić jego ponowne wykorzystanie militarne.
Architektura
Zamek został zbudowany z jasnego piaskowca z Redbrook, później używano także czerwonego piaskowca (Old Red Sandstone) oraz wapienia z Bath (Bath Stone) do wykończeń i detali architektonicznych. Najstarszym i głównym elementem XV-wiecznego założenia był późnośredniowieczny donżon, wielka wieża wzniesiona na planie sześcioboku o średnicy 17 metrów i murach grubych aż na 3,2 metry, dominująca symbolicznie i fizycznie nad resztą zabudowań. Wzniesiono ją dość nietypowo poza obwodem murów obronnych i otoczono nawodnioną fosą, przy czym dostęp do niej możliwy był jedynie poprzez pozostałą część zamku. Stanowiła samodzielne dzieło obronne, zdolne dzięki zaopatrzeniu w kuchnię i latryny do wytrzymania długotrwałego oblężenia, a także służyła jako rezydencja mieszkalna w czasie pokoju. Miała ona pięć kondygnacji rozdzielonych drewnianymi stropami z pojedynczą salą na każdym piętrze. Zwieńczona była krenelażem na machikułach oraz mniejszą wieżyczką obserwacyjną. Wejście do wieży prowadziło przez drewniany most wsparty na dwóch kamiennych filarach, który tuż przed wieżą posiadał dwie umieszczone obok siebie części zwodzone: mniejszą kładkę dźwiganą przez jedno ramię, służącą do codziennego użytkowania dla pieszych i większy most podnoszony przez dwa ramiona, używany w trakcie ważniejszych wydarzeń oraz dla konnych. W latach 60-tych XV wieku drewniany most zastąpiono kamiennym, a w miejsce mostów zwodzonych wzniesiono kamienną przybudówkę. Dostępne z niej, umieszczone w grubości muru wieży schody prowadziły do ulokowanej w przyziemiu kuchni, a także do strzelnic i prywatnych komnat powyżej. Wieża od około 1460 roku otoczona była niskim murem parchamowym, zaopatrzonym w sześć narożnych, małych baszt, otwartych od strony wewnętrznej. Jedna z nich posiadała latrynę, a druga furtę otwierającą się na fosę, która otaczała wieżę.
Najniższa kondygnacja donżonu zaopatrzona była zarówno w kominek osadzony w jednej ze ścian jak i w studnię, prawdopodobnie więc była wykorzystywana jako kuchnia, pomimo doświetlania jej jedynie przez krzyżowe otwory strzeleckie z kolistymi zakończeniami ramion. Ciemne pomieszczenie doświetlały także koliste otwory strzeleckie przeznaczone do ręcznej broni palnej. Studnia znajdowała się w jednej z nisz strzelnicy, przy czym mechanizm do czerpania wody prawdopodobnie sprawiał, iż stawała się ona bezużyteczna z militarnego punktu widzenia. Mały portal prowadził również w kuchni do latryny. Ponadto w nieco późniejszym okresie w kuchni wydzielono ścianą jeszcze mniejszą izbę, być może służącą do składowania cenniejszych zastaw i sztućców. Pomieszczenie nad kuchnią było komnatą mieszkalną wyposażoną w kominek i jednodzielne okna, a także pojedynczy krzyżowy otwór strzelczy. Komfort komnat wzrastał wraz z posuwaniem się w górę spiralną klatką schodową, każde wyższe pomieszczenie miało trochę większe okna, niektóre już dwudzielne i zaopatrywane w boczne siedziska oraz bardziej ozdobne kominki. We wszystkich znajdowały się również latryny.
Od drugiej połowy XV wieku główny wjazd do zamku prowadził ponad fosą, poprzez most zwodzony, przez Wielką Bramę (Great Gate) po wschodniej stronie. Składała się ona z bliźniaczych, pięciobocznych baszt, flankujących przejazd pomiędzy nimi. Most po podniesieniu chował się w czworobocznej niszy (jego tylna część opuszczana była do komory w przejeździe bramnym), a przejazd był pierwotnie sklepiony i dodatkowo chroniony trojgiem dwuskrzydłowych wrót i dwoma bronami. Po bokach w basztach znajdowały się pomieszczenia dla straży z których dwa boczne otwory skierowane były na przejazd pomiędzy bronami. Zarówno brama jak i baszty bramne zwieńczone były machikułami i krenelażem, a także gargulcami, które oprócz ozdoby odprowadzały nadmiar wody deszczowej. Ochronę zapewniały również liczne okrągłe otwory strzelcze na poziomie przyziemia, choć wiele z nich przepruto wewnątrz latryn i kominków, miały więc znaczenie bardziej symboliczne. Realną obronność zespołu bramnego obniżały również duże okna, przeprute licznie w zewnętrznych elewacjach baszt. Górne dwie kondygnacje bramy zajmowały komnaty zarządcy (constable) zamku, skomunikowane z latryną w narożniku przy baszcie południowo – zachodniej. Jej ujście znajdowało się tuż nad poziomem wody w fosie. Portale w tylnej części przejazdu bramnego prowadziły do bocznych dużych komnat z oknami zwróconymi w stronę wewnętrznego dziedzińca. Komunikacje pomiędzy nimi i piętrem zapewniała kręcona klatka schodowa umieszczona w grubości muru, a poziomą na piętrze galeria ponad przejazdem. Elewację galerii od strony dziedzińca przepruto w XVI wieku nowymi oknami o wysokiej jakości zdobieniach. Bezpośrednio na zachód od bramy znajdowała się biblioteka zamkowa, niegdyś znana z dużej kolekcji literatury walijskiej.
Za Wielką Bramą rozciągał się obszerny Kamienny Dziedziniec (Pitched Stone Court) otoczony kuchniami, warzelniami i innymi pomieszczeniami gospodarczymi, oraz budynkiem wielkiej auli (great hall) po stronie zachodniej, który rozdzielał zamek na dwie części, zarówno fizycznie jak i w formie rangi. W północno – zachodniej części dziedzińca znajdowała się studnia.
Północno – wschodnie skrzydło zostało znacznie rozbudowane w trakcie renesansowej przebudowy z XVI wieku. Pierwotnie usytuowane było ono głębiej dziedzińca, tak iż narożne wieże wysunięte były poza jego zewnętrzne mury. W południowej części mieściło XV-wieczną latrynę, ponadto prawdopodobnie znajdowały się tam piekarnia, browar, być może stajnie. Skrzydło zachodnie z wielką salą (aulą) i spiżarnią pierwotnie było dwukondygnacyjne oraz nieco krótsze, nie wystawało od północy poza obręb zabudowy i murów obwodowych. W jego długości znajdowało się również przejście na drugi dziedziniec zamkowy. Aula przed nowożytną przebudową miała 13 metrów wysokości, wymiary w planie 8,7 x 20,4 metra, otwartą więźbę dachową wykonaną z irlandzkiego dębu i wyposażona była od XVI wieku w rzeźbione drewniane panele oraz galerię dla minstreli. Była wykorzystywana bardziej do najważniejszych ceremonii i przyjęć, niż codziennego spożywania posiłków.
Wschodni narożnik dziedzińca chroniony był przez potężną, sześcioboczną Wieżę Garderobianą (Closet Tower), a narożnik północny przez nawet jeszcze większą, także sześcioboczną, Wieżę Kuchenną (Kitchen Tower). Pomiędzy nimi w XVI wieku dobudowana została jeszcze jedna, pięcioboczna wieża. Zbudowana w drugiej połowie XV wieku Wieża Kuchenna poza funkcją obronną, mieściła pokoje dla służby na piętrze, kuchnię i pomieszczenie do przyrządzania posiłków na parterze oraz sklepioną, chłodną spiżarnię w piwnicy. Wejście do kuchni poprzedzone było trójkątnym przedsionkiem, pierwotnie oświetlanym przez dwa wąskie okna. Sama kuchnia wewnątrz mieściła dwa duże kominki, każdy z przyległym piecem oraz odpływem na nieczystości. Posiadała kamienne sklepienie, ponad którym górna kondygnacja dzieliła się na dwa pomieszczenia. Spośród nich to położone bliżej zewnętrznej części wieży zaopatrzono w ozdobny kominek umieszczony pomiędzy parą okien z siedziskami w niszach. Komnata ta zapewne służyła ważniejszej osobie, być może zarządcy kuchni. Druga, bliższa dziedzińcowi komnata także mieściła kominek, a oświetlana była jednym oknem trójdzielnym i jednym jednodzielnym. W jednym z narożników wąska klatka schodowa wiodła w grubości muru na górny ganek obronny, zaopatrzony w przedpiersie z krenelażem i machikułami. Zabudowania na zachód od wieży zostały znacznie przebudowane w XVI wieku, poza jednym oknem o zwieńczeniu w trójliść i kominkiem.
Wieża Garderobiana dostępna była z poziomu dziedzińca poprzez dwa portale w grubości jej muru. Lewy wiódł do wielobocznego i nieregularnego pomieszczenia w przyziemiu, prawy natomiast po schodach do piwnicy, która być może służyła jako więzienie. Jej jedynym oświetleniem i wentylacją był długi i wąski szyb opadający ze smukłego okna. Wyższa komnata przyziemia ogrzewana była kominkiem i zaopatrzona w latrynę oraz okrągłe otwory strzelcze poniżej jednodzielnych okien. Wyższe kondygnacje wieży dostępne były jedynie z komnaty na tyłach Wielkiej Bramy oraz z ganku obronnego pomiędzy wieżą a bramą (to pomieszczenie służyć mogło za skarbiec). Warte zauważenia jest, iż każda z kondygnacji wieży była niezależna od innych, z osobnymi wejściami i bez połączenia pionowego. Zwieńczeniem Wieży Garderobianej były, podobnie jak Wielkiej Bramy, wydatne machikuły z których w narożach wystawały gargulce.
Korytarzem umieszczonym w budynku wielkiej sali (auli) oraz poprzez przedsionek można było się przedostać na dziedziniec po stronie zachodniej zamku (Fountain Court). Nazwę zawdzięczał on fontannie która niegdyś znajdowała się na jego środku. Otaczała go późnośredniowieczna zabudowa wzniesiona w drugiej połowie XV wieku, służąca głównie celom mieszkalnym, z głównym wejściem przez klatkę schodową w zachodnim narożniku. Skrzydło mieszkalne było dwupiętrowe i przylegało do wewnętrznych ścian murów obronnych od strony zachodniej, południowej i północnej. Każda z jego komnat zaopatrzona była w kominek, duże okno z bocznymi, kamiennymi ławami i dostęp do latryn znajdujących się w wieżach. Okna wychodzące na stronę zewnętrzną były jednodzielne, natomiast te od strony dziedzińca były większe (dwu i wielodzielne), bardziej wyszukane i ozdobne. Układ pomieszczeń w przyziemiu był zbliżony do tego na piętrze, lecz te usytuowane bliżej przedsionka wejściowego z klatką schodową zapewne zajmowane były przez służbę, a dalsze przez rodzinę pana zamku i ważniejsze osoby. Po stronie południowej dziedzińca wieżyczka z klatką schodową zapewniała komunikację między kondygnacjami w tej części skrzydła. Sąsiadował z nią również otwarty ganek na tyłach budynku bramnego, łączący się ze skrzydłem południowym. W południowo – wschodnim narożniku zabudowania posiadały dwie kondygnacje ponad sklepioną piwnicą. W przyziemiu zapewne funkcjonowała jedna duża komnata, a na piętrze dwie nieco mniejsze. Na wschód od nich jako łącznik pomiędzy dwoma dziedzińcami usytuowane były kolejne pomieszczenia, w późniejszym okresie służące między innymi jako jadalnia, z oknami skierowanymi zarówno na dziedziniec jak i fosę oraz donżon. Były to pomieszczenia bardziej prywatne niż wielka sala (aula), w której urządzano większe uroczystości, uczty i przyjęcia. Wschodnią część dziedzińca zajmowała kaplica, nad którą w XVI wieku nadbudowano długą, 38 metrową galerię. Była ona wyłożona boazerią, gobelinami i obrazami, miała na celu umożliwienie wypoczynku rodzinie i gościom. Kaplica dostępna była prawdopodobnie przez przedsionek stanowiący przedłużenie korytarza między dziedzińcami. Jej wnętrze wieńczyło kamienne sklepienie osadzone na wspornikach, mistrzowsko wyrzeźbionych w formie ludzkich głów, a posadzkę ozdobne płytki w brązowo – żółtej kolorystyce.
Skromną obronę Dziedzińca Fontanny zapewniały trzy wieże wystające poza obwód murów, dwie po stronie zachodniej i jedna po stronie południowej, tuż obok bramy. Ich rola bardziej ograniczała się do latryn które mieściły, niż do realnego podniesienia poziomu obronności zamku. Wjazd znajdował się w czworobocznym budynku bramnym zwanym bramą Południową, która pochodziła jeszcze z pierwszej połowy XV wieku i była pierwotnie głównym wjazdem do zamku. Jej krótki przejazd bramny zamykano na dwoje dwuskrzydłowych wrót, bronę i most zwodzony, a zwieńczono go wytwornym sklepieniem wachlarzowym (być może podobnym do zastosowanego w katedrze w Gloucester). W narożniku przyziemia znajdowała się jeszcze klatka schodowa oraz kominek, zapewne pierwotnie odgrodzone od przejazdu bramnego ścianką działową. Odwiedzający zamek musiał okrążać Wielką Wieżę i fosę, zanim mógł przejechać Bramą Południową, przez dziedziniec i następnie wjechać do donżonu. Po wzniesienie w drugiej połowie XV wieku Wielkiej Bramy, południowy budynek bramny stał się pomocniczym, bardziej prywatnym wejściem, albo nawet został zablokowany.
Późnośredniowieczny zamek w Raglan miał niewiele cech wspólnych z innymi warowniami walijskimi. Wielki donżon położony poza obwarowaniami przedzamczy, dwa równolegle ułożone mosty zwodzone, wydatne machikuły i wysoki poziom rzeźbionych w kamieniu dekoracji sugerują wpływy kontynentalne. Fakt, że zarówno William ap Thomas, jak i jego syn walczyli we Francji, może służyć jako wskazówka, co do źródła inspiracji budowy zamku.
Stan obecny
Zamek, który jest obecnie najlepszym na terenie Walii przykładem późnośredniowiecznego zamku i renesansowej rezydencji, zachował się do czasów współczesnych w formie trwałej ruiny. Na przestrzeni wieków największe straty poniosło skrzydło północno – wschodnie z XVI wieku oraz zabudowa mieszkalna otaczająca Dziedziniec Fontany. Niestety jeden z najstarszych elementów zamku, Wielka Wieża, utracił wschodnią ścianę i najwyższą kondygnację. W dobrym stanie zachowały się natomiast baszty Wielkiej Bramy i Wieża Garderobiana, wciąż posiadające obronne machikuły i ozdobne maszkarony. Przetrwała także potężna wieża Kuchenna, choć bez podziałów wewnętrznych oraz wieże otaczające Dziedziniec Fontanny.
Zamek udostępniony jest do zwiedzania i otwarty od 1 marca do 30 czerwca, codziennie od godziny 9.30 do 17.00, od 1 lipca do 31 sierpnia codziennie od godziny 9.30 do 18.00, od 1 września do 31 października, codziennie od godziny 9.30 do 17.00 oraz od 1 listopada do 28 lutego od poniedziałku do soboty 10.00 – 16.00 i w niedziele w godzinach 11.00 – 16.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., Raglan Castle, Cardiff 2003.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Morgane G., Castles in Wales, Talybont 2008.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.