Historia
Usytuowane na walijsko – anglosaskim pograniczu, Presteigne otrzymało pierwszy kościół w czasach saskich, przypuszczalnie w IX lub X wieku. Jego pierwsza rozbudowa nastąpiła w XI stuleciu, po podboju normańskim, być może na skutek poczynionych wówczas zniszczeń. Kolejna znacząca rozbudowa miała miejsce na przełomie XIII i XIV wieku, kiedy to kościół uzyskał formę budowli trójnawowej. W XV stuleciu dobudowano wieżę oraz boczne kaplice, a prezbiterium zostało gruntownie przebudowane i powiększone. Nowożytne prace renowacyjne przeprowadzano w 1855 roku, następnie w latach 1889-1891 oraz w 1927 roku.
Architektura
Kościół usytuowano blisko południowego brzegu silnie meandrującej rzeki Lugg. U schyłku średniowiecza osiągnął on formę okazałej budowli o ciekawym i rozbudowanym układzie. Składał się z trójnawowego, sześcioprzęsłowego korpusu o formie bazyliki z szeroką nawą główną i dużo węższymi nawami bocznymi, przy czym nawa południowa została w XV wieku znacznie powiększona na wysokości czterech wschodnich przęseł, które poszerzono by pomieścić wewnątrz liczne kaplice. Natomiast na wysokości jej dwóch zachodnich przęseł, dostawiono od południa masywną wieżę o narożnikach wzmocnionych wysokimi, uskokowymi przyporami, z elewacjami przedzielonymi horyzontalnie dwoma gzymsami kordonowymi. Wieża pełniła zarazem rolę kruchty, którą umieszczono w podsklepionym pomieszczeniu przyziemia.
Usytuowane we wschodniej części kościoła prezbiterium (świątynia wzniesiona została jako orientowana względem stron świata), po XV-wiecznej przebudowie otrzymało obszerną, trójprzęsłową formę na planie prostokąta. Jego elewacje od zewnątrz wzmocniono przyporami, za wyjątkiem dwóch przęseł zachodnich po stronie południowej, gdzie umieszczona została sporej wielkości kaplica.
Wnętrze korpusu podzielone zostało na nawy ostrołucznymi arkadami o profilowaniu typowym dla angielskiego XIV-wiecznego gotyku, opartymi na ośmiobocznych w przekroju filarach. Powyżej nich gładkie ściany nawy głównej przepruto jedynie rozglifionymi do wnętrza niewielkimi oknami clerestorium. Podobne dwie arkady połączyły także prezbiterium z kaplicą na południu, natomiast nawę południową otwarto na kaplicę arkadą półkolistą. Całe wnętrze poza kruchtą przykryto otwartą więźbą dachową i drewnianymi stropami. Nawa główna pierwotnie oddzielona była od prezbiterium przegrodą lektorium, na którego górną galerię wchodziło się poprzez spiralną klatkę schodową osadzoną w pogrubionym murze w kącie między korpusem a chórem.
Nawy boczne i kaplice dobrze rozjaśniły duże okna dwudzielne (od zachodu) oraz trój i czwórdzielne (od południa i północy), z których część otrzymała charakterystyczne, unikalne trójkątne zwieńczenia, a wszystkie wypełniono kunsztownymi maswerkami o typowych dla późnego gotyku pięcioliściach i łukach w ośle grzbiety oraz popularnych już dużo wcześniej trójliściach. Najbardziej okazałe okna z pięciodzielnymi maswerkami osadzono we wschodniej ścianie prezbiterium oraz w ścianie zachodniej nawy głównej.
Stan obecny
Kościół św. Andrzeja to dziś zabytek wyjątkowy na terenie Walii, gdyż jako jeden z nielicznych posiada fragmenty wczesnośredniowiecznej świątyni saskiej, a także nieco późniejsze relikty murów kościoła romańskiego (normańskiego), tworzące zewnętrzną ścianę nawy północnej (jej okna zostały wymienione w okresie późnego gotyku). Ponadto kościół szczyci się okazałą gotycką wieżą z podsklepioną kruchtą, eleganckimi arkadami międzynawowymi z XIV wieku oraz wieloma detalami architektonicznymi z XV wieku, które uniknęły przekształceń z epoki wiktoriańskiej oraz dawnymi elementami wyposażenia (okna z maswerkami, późnośredniowieczny strop nad prezbiterium, XIII-wieczna płyta nagrobna w nawie północnej, chrzcielnice z XII/XIII wieku, romańska płaskorzeźba ukazująca św. Andrzeja wmurowana w szczyt zachodni nawy głównej).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Mid-Wales, Malvern 1997.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, III County of Radnor, London 1913.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, St Andrew’s Church A Grade I Listed Building in Presteigne, Powys.