Historia
Budowę kościoła w Portskewett rozpoczęto po podboju anglo-normańskim, być może w XII lub na początku XIII wieku, kiedy to powstała nawa oraz prezbiterium. Następnie w początkach XVI stulecia wzniesiona została wieża oraz kruchta. Nowożytne remonty z XIX wieku odnotowane zostały jedynie w 1818 roku, kiedy to w zachodniej części kościoła wzniesiono emporę.
Architektura
Kościół został wzniesiony z szarego i czerwonego miejscowego wapienia oraz żółtego piaskowca użytego do wykończeń dekoracyjnych. Usytuowany został na płaskim pasie lądu między wzgórzami na północy, a brzegiem estuarium rzeki Severn na południu, w niedalekiej odległości od zamku Caldicot na zachodzie. Po jego północnej stronie przebiegał trakt wiodący do Chepstow na północnym – wschodzie, natomiast tereny po przeciwnej stronie w średniowieczu mogły być podmokłe, poprzecinane licznymi strumieniami i kanałami.
W XII/XIII wieku kościół składał się ze wzniesionej na planie prostokąta nawy oraz węższego, krótszego i niższego, prostokątnego w planie prezbiterium, obydwu przykrytych osobnymi dachami dwuspadowymi. Od zachodu u schyłku średniowiecza zbudowano czworoboczną, niezbyt wysoką wieżę z ryzalitem wieżyczki schodowej, a południowe wejście do nawy poprzedziła kruchta. Całość tworzyła więc typowy układ przestrzenny, bardzo często spotykany w wiejskich kościołach parafialnych, z charakterystyczną gradacją wysokości od zachodu do wschodu.
Pierwotne wejście do kościoła znajdowało się nie tylko w ścianie południowej, ale także od strony północnej, zapewne ze względu na przebiegający tamtędy przez wieś trakt. Umieszczono tam czworoboczny portal z masywnym nadprożem z płaskorzeźbionym krzyżem greckim i półkolistym, również płaskorzeźbionym tympanonem. Podobną prostą formę uzyskał portal południowy. Kościół początkowo oświetlały bardzo małe, półkoliście zamknięte okna, podobne zapewne do umieszczonego w ścianie północnej prezbiterium. W XIII lub na początku XIV wieku przepruto także większe okna wypełnione laskowaniem w kształcie litery Y. W XV lub XVI wieku w mury nawy wprowadzono natomiast późnogotyckie okna z czworobocznymi obramieniami wypełnionymi dwudzielnymi maswerkami z motywami pięcioliści wpisanymi w ośle grzbiety. Okno południowe dodatkowo udekorowano stylizowanymi liśćmi wyrzeźbionymi po bokach archiwolt.
We wnętrzu nawę od części prezbiterialnej oddzielono wąską arkadą tęczy z pierwszego, romańskiego etapu funkcjonowania kościoła, zaś nawę od części podwieżowej oddzielono gotycką arkadą ostrołuczną. Romańska arkada tęczy, prosto wykonana bez użycia kamienia ciosanego, zamknięta została półkoliście. Żadna z części kościoła nie została przykryta kamiennym sklepieniem. W średniowieczu zastosowana mogła być otwarta więźba dachowa lub drewniane kolebki.
Stan obecny
Kościół św. Marii w Portskewett zachował późnoromańskie mury obwodowe nawy i prezbiterium oraz późnośredniowieczną wieżę i kruchtę, które nie zostały mocno przekształcone w okresie nowożytnym. Dzięki temu budynek jest dziś bardzo cenną budowlą, oznaczoną numerem pierwszym w trójstopniowej skali walijskich zabytków architektury. Spośród detali architektonicznych przetrwało pierwotne okno w ścianie północnej prezbiterium, romański portal północny i południowy oraz XIII/XIV-wieczne, dwudzielne okno południowe. Wewnątrz zobaczyć można obie oryginalne arkady (tęczy i podwieżową), natomiast większość wyposażenia, poza XV-wieczną chrzcielnicą, pozostaje nowożytna.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.