Historia
Zamek Plas Baglan powstał pod koniec XII lub w XIII wieku z inicjatywy walijsko-normańskiego rodu lordów Afan, właścicieli pobliskich zamków Aberafan i Castell Bolan. Jeśli został założony przed 1200 rokiem, jego budowniczym mógł być Morgan ap Caradog, lord Afan, zmarły w 1207 roku. Co prawda było to niewielkie założenie należące do miejscowej niższej szlachty, lecz w XIV i XV wieku Plas Baglan stanowiło ośrodek walijskiej kultury i muzyki. Podobno na zamku pośród wielu bardów wizytę złożył nawet sławny poeta Dafydd ap Gwilym. Funkcje mieszkalne zamek spełniał jeszcze w XVI stuleciu, kiedy to za sprawą koligacji małżeńskich znalazł się w rękach rodziny Thomasów, lecz około 1600 roku z powodu braku miejsca na rozbudowę i niespełniania wymagań nowożytnego stylu życia został opuszczony.
Architektura
Zamek usytuowano na grzbiecie wzgórza, pomiędzy dwoma strumieniami otaczającymi go od północy i południa, a następnie łączącymi się po stronie zachodniej. Od południa sąsiadował z głęboką, zalesioną kotliną, zaś od zachodu z wąwozem Cwm Baglan. Od bardziej przystępnej strony północnej i wschodniej zamek odgrodzono szerokim na 22 metry przekopem.
Plas Baglan miało formę zbliżoną w planie do kwadratu o boku długości 21-24 metry, otoczonego obwodem murów z prostokątną wieżą mieszkalną lub budynkiem w tylnej części dziedzińca. Usytuowany był on dłuższymi bokami na linii północ – południe, mierzył 17,4 x 10,1 metrów i posiadał mury grube na 1,52 metra. Po stronie północnej przy narożniku znajdowała się wysunięta z budynku niewielka wieżyczka lub ryzalit, być może pełniąca funkcję umieszczonej na piętrze latryny. Mniejszy budynek, być może gospodarczy, znajdował się w północno – wschodnim narożniku dziedzińca.
Bramę wjazdową umieszczono po przeciwnej do głównego budynku, wschodniej stronie zamku. Prawdopodobnie był to zwykły portal przepruty w murze, skierowany w stronę przekopu nad którym musiał funkcjonować most, zapewne zwodzony. Ochrona wjazdu Plas Baglan nie była więc zbyt wyszukana, oparta na jednej, prostej kurtynie, bez możliwości prowadzenia bocznego ostrzału.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Na zalesionym terenie widoczne są jedynie niewielkie fragmenty dolnych partii murów oraz przykryte ziemią zwałowiska gruzu i reliktów dawnych zabudowań. Jedynymi detalami architektonicznymi są dwa rozglifione otwory strzeleckie w zachodniej części zamku. Przekop jest obecnie nieczytelny, prawdopodobnie z powodu zasypania osuwającymi się murami. Wstęp na teren dawnego zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Early Castles, London 1991.