Historia
Kościół św. Andrzeja w Penrice został wzniesiony w XII wieku, prawdopodobnie z anglo-normańskiej fundacji właścicieli pobliskiego zamku. Pod koniec XIII stulecia przekazany został przez sir Roberta de Penrice zakonowi joannitów z komandorii w Slebech, którzy zarządzali nim do czasu kasaty w pierwszej połowie XVI wieku. Później kościół należał do szpitala św. Dawida w Swansea, lecz król Edward VI skonfiskował go i ponownie przydzielił szpitalnikom. W czasie potężnej burzy w 1720 roku budynek stracił cały dach. Podczas naprawy do wnętrza kościoła dodano nową podłogę i wygodniejsze siedzenia. Po raz kolejny kościół został gruntownie odnowiony i przebudowany pod koniec XIX wieku z fundacji Emily Talbot z Margam i Penrice, która zakupiła jego prawo patronatu w 1890 roku. Wiązało się to między innymi z wymianą okien, południowego portalu wejściowego i dachów.
Architektura
Kościół został utworzony z prostokątnej w planie nawy oraz krótszego i węższego, prostokątnego prezbiterium od strony wschodniej, które rozdzielono romańską, bardzo wąską arkadą tęczy. Prawdopodobnie w XIII wieku na osi fasady zachodniej dostawiona została czworoboczna wieża o czterech kondygnacjach wysokości. W XIV wieku po południowej stronie nawy dobudowana została okazała kruchta z bocznymi kamiennymi siedziskami wewnątrz, zaś po stronie północnej kaplica. Oba aneksy usytuowano dłuższymi osiami prostopadle do osi kościoła, tak iż przypominały transept.
Wieża kościoła św. Andrzeja, podobnie jak w wielu innych kościołach półwyspu Gower, mogła pierwotnie pełnić funkcje obronne. Jej jedyne okna uzyskały formę szczelinowych otworów, przeprutych po kilka po stronie północnej i południowej oraz pojedynczych od wschodu i zachodu. Ponadto wieża zwieńczona została blankowanym przedpiersiem osadzonym na wspornikach, choć nie można wykluczyć, iż wzorem innych wież w regionie (np. Ilston, Bishopston) pierwotnie posiadała ganek hurdycji (górna partia wieży mogła być przebudowywana pod koniec średniowiecza).
W XII wieku oświetlenie kościoła przypuszczalnie zapewniały niewielkie, rozglifione do wnętrza okna, być może o półkolistych zamknięciach. W okresie gotyckiej przebudowy ich miejsce zapewne zajęły okna lancetowate lub ostrołuczne, być może zamykane trójliśćmi. Z pewnością największy i najbardziej ozdobny otwór (lub triadę mniejszych okien) umieszczono w ścianie wschodniej prezbiterium. Elewacja północna kościoła początkowo mogła być pozbawiona otworów. Pomimo wielkich rozmiarów kruchty nie przebito w niej żadnego okna, a jedynie od południa profilowany portal wejściowy.
Stan obecny
Obecny kościół posiada całkowicie przekształcone w okresie nowożytnym prezbiterium, choć jego wnętrze od nawy oddziela zachowany romański łuk tęczowy. Z najstarszego okresu funkcjonowania kościoła pochodzą mury obwodowe nawy, ale niestety wszystkie jej okna pod koniec XIX wieku zostały przekształcone. Z XIII wieku w dobrym stanie zachowała się wieża, natomiast gotyckie są aneksy po północnej i południowej stronie, za wyjątkiem masywnych późniejszych przypór kruchty. Różnica w rodzaju i kolorze budulca górnej partii wieży wskazuje na jej przebudowę, ale prawdopodobnie przeprowadzoną jeszcze w okresie średniowiecza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gregor G., Toft L., The churches and chapels of Gower, Swansea 2007.
Harrison P., The tower churches of Gower, „Gower”, XLVI/1995.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.