Historia
Pierwszy drewniano – ziemny zamek w Penmark prawdopodobnie został wzniesiony przez rodzinę de Umfraville na początku XII wieku. Dokonał tego pierwszy znany jej przedstawiciel, Gilbert de Umfraville, przybyły do Brytanii z Amfreville sur Iton lub Offranville w Normandii i po raz pierwszy wzmiankowany w źródłach pisanych w 1104 roku, albo jego następca Robert, po raz pierwszy odnotowany w 1130 roku.
Około połowy XIII wieku zamek Penmark został przekształcony przez kolejnego Gilberta de Umfraville na budowlę murowaną. Gilbert poparł Richarda Marshala w buncie z lat 1233 – 1234, następnie pojawił się w aktach Glamorgan z 1245, 1249 i 1257 roku. W zakresie władztwa (lordship) Glamorgan, w 1262 roku został odnotowany jako posiadający w Penmark cztery czynsze o wartości 60 funtów. W tym samym roku jego następcą został Henry de Umfraville, który zmarł około 1271 – 1272 roku, pozostawiając jako dziedzica Penmark swego brata Johna. Dopiero w okresie rządów tego ostatniego, w 1307 roku pojawiła się pierwsza bezpośrednia wzmianka źródłowa o zamku.
Penmark zamieszkiwane było przez ród Umfraville do lat dwudziestych XIV wieku, kiedy to poprzez małżeństwo córki Johna, Elizabeth Umfraville, miejscowe dobra przeszły na własność Alexandra de St John. W kolejnych latach XV i XVI wieku zamek, jako własność rodu St John, oddawany był w dzierżawę różnym osobom i stopniowo podupadał, gdyż główną siedzibą St Johnów było Fonmon. Ostatecznie w ruinę zamienił się w XVII wieku, służąc jako źródło darmowych materiałów budowlanych dla pobliskich gospodarstw.
Architektura
Zamek usytuowano w łagodnym zakolu rzeki Kenson, której wysokie brzegi zapewniały ochronę od północy i wschodu. Z pozostałych stron Penmark zabezpieczono przekopem, na południu zwróconym w stronę osady z kościołem parafialnym. Po stronie zachodniej wykształciło się rozległe podzamcze, pozbawione zabudowy murowanej za wyjątkiem gołębnika, zabezpieczone od zachodu i południa obwałowaniami ziemnymi. Być może obejmowało ono swym zasięgiem także kościół wraz z przyległym cmentarzem.
Zamek pierwotnie chroniony był obwarowaniami drewniano – ziemnymi zakreślającymi obszar o średnicy około 48 metrów, co stawiało go w grupie największych założeń tego typu w regionie Glamorgan. XIII-wieczny mur obronny o grubości około 2,1 metrów wzniesiono z grubsza na miejscu starszych obwałowań. Wyznaczył on nieregularny, ale nieco zbliżony do owalu lub półkola dziedziniec o wymiarach około 55 na 35 metrów. Zamek był prostym założeniem, pozbawionym jakichkolwiek wież lub baszt, nawet od strony czołowej, a brama była prostym przejazdem przebitym przez południowo – zachodnią kurtynę muru. Wysokość muru do poziomu chodnika straży wynosiła około 5 metrów od strony zewnętrznej i 3,8 metra od strony dziedzińca. Pierwotnie zwieńczony był on blankowanym przedpiersiem oraz posadowiony na cokole opadającym w stronę przekopu. Zabudowania mieszkalne znajdowały się po przeciwnej stronie bramy, przystawione do północno – wschodniej i południowo – wschodniej kurtyny.
Pod koniec XIII wieku w północno – zachodnim narożniku obwodu wbudowano podkowiastą w planie wieżę o średnicy 6,5 metra. Najniższa kondygnacja wieży dostępna była z dziedzińca i przepruta dwoma otworami, obydwoma osadzonymi w odcinkowo zamkniętych wnękach. Jeden z nich posiadał boczne, kamienne siedziska, drugi jedno siedzisko i kanał latryny. Górna kondygnacja wieży oświetlana była dwoma lancetowatymi oknami z bocznymi siedziskami, przebitymi w tych samych miejscach co dolne. W XIV wieku na obydwu kondygnacjach wieży przepruto przejścia do dostawionej od północnego – zachodu czworobocznej dobudówki, wysuniętej w stronę skarpy przekopu. Jej zadaniem było powiększenie przestrzeni przeznaczonej na latryny, pomimo iż obok wieży funkcjonował wzniesiony wraz z nią wykusz, czy też ryzalit latrynowy o zaokrąglonych narożnikach. Wejście do jego górnej latryny możliwe było przez korytarz przebity w grubości kurtyny z południowego narożnika wieży. Korytarz biegł dalej na południe, gdzie łączył się z chodnikiem straży kurtyny zachodniej. Również chodnik straży kurtyny północnej skomunikowany był z wieżą, najpewniej umożliwiając przejście całego obwodu obronnego po murach. Na poziomie przyziemia ryzalit latrynowy mieścił małą komorę przykrytą ostrołucznym sklepieniem, rodzaj spiżarni, magazynu lub celi więziennej.
Stan obecny
Zamek znajduje się w stanie malowniczej ruiny. Widoczne są spore fragmenty muru obronnego, zwłaszcza kurtyny zachodniej, oraz ruina dwóch pięter wieży, sięgających nieco ponad 8 metrów wysokości, wraz z sąsiednimi dwoma aneksami latrynowymi. Poza tym po stronie północno – zachodniej znajduje się węższy, nowożytny mur, połączony z okrągłym gołębnikiem, uznawanym za budowlę średniowieczną. Zachodnia kurtyna obejmuje również ruiny stodoły, która z zewnątrz przypomina resztę ruin, ale w rzeczywistości jest znacznie późniejszym budynkiem, wzniesionym w XVIII wieku z wykorzystaniem materiału z nieistniejących już fragmentów murów. Średniowieczne zabudowania mieszkalne we wschodniej części dziedzińca zostały zdegradowane do stanu zaawansowanej ruiny. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Later Castles, London 2000.