Historia
Penlle’r Castell na kartach przekazów pisemnych prawdopodobnie pojawił się w 1252 roku, gdy odnotowany został Nowy Zamek Gower (Novum Castrum de Gower), własność William de Braose II, zniszczona wówczas przez Walijczyków Rhysa Fychana, lorda Dinefwr i Is Cennen. Penlle’r Castell był budowlą o czysto militarnym znaczeniu, wzniesioną w północnych regionach władztwa (lordship) Gower w celu ochrony granicy ze spornym terytorium Betws i najłatwiejszej drogi wiodącej przez górzyste tereny na północ.
Po zniszczeniu zamku król nakazał Williamowi nie podejmować żadnych akcji odwetowych, a Roberta Waleranda, swego zarządcę zamku w Carmarthen, poinstruował, iż ma dochodzić sprawiedliwości zgodnie z miejscowymi prawami i zwyczajami. Ostateczne zachowanie granicy sugerowałoby, że zamek został odbudowany po jego zniszczeniu w 1252 roku, ale nie zachowały się o nim żadne późniejsze przekazy. Nie został odnotowany nawet w trakcie kolejnych zatargów granicznych z Is Cennen w 1309 i 1333 roku.
Architektura
Zamek wzniesiono na szczycie Lie’r Castel. Góra stanowiła rozległe wywyższenie terenu o długich stokach, w związku z czym Penlle’r Castell nie posiadał ochrony przez jakiekolwiek inne naturalne warunki terenowe. Łagodne zbocze po stronie północnej dopiero po około 100 metrach przegrodzone było stromą skarpą opadającą do Mynydd Betws, a na innych kierunkach teren był stosunkowo płaski. Z tego powodu całe założenie otoczono przekopem o przekroju litery V i głębokości do 3,5 metra oraz ziemnym wałem. Otoczyły one owalny obszar o długości na linii północ – południe około 76 metrów i szerokości od 45 metrów w części północnej do 37 metrów w partii południowej. Dodatkowo rów poprzeczny przedzielił zamek bliżej południowego skraju założenia, pozostawiając jedynie cienką groblą w zachodniej części, łączącą się z północnym dziedzińcem. Ze względu na łagodne naturalne nachylenie terenu w kierunku północnym, południowy kraniec zamku został nieco wyniesiony ponad resztę założenia.
Podstawę obrony zamku stanowił kamienny mur obronny, wydzielający tuż za przekopem dwa dziedzińce: z grubsza prostokątny po stronie północnej i zbliżony do trójkąta w części południowej. Na obydwu dziedzińcach znajdował się pojedynczy budynek, a brama przypuszczalnie prowadziła na teren grobli między dziedzińcami, bliżej części południowej. Całość stanowiła dość nietypowe założenie, wzniesione tanim kosztem, o formie odzwierciedlającej wyłącznie militarne znaczenie.
Północny budynek był w planie kwadratowy, o bokach długości 8 metrów, zbliżony do narożnika północno – wschodniego, ale wolnostojący. Jego mury nie były zbyt grube, około 1 metrowej szerokości, budowla nie mogła więc być bardzo wysoka. Wejście do niej znajdowało się na południu, od strony dziedzińca. Południowy budynek usytuowano trochę nietypowo, pod kątem w stosunku do osi północ – południe. W planie prawdopodobnie także był kwadratowy, ze ścianami długości około 7,5 metra. Był położony na wyższym terenie, mógł więc dominować nad całym zamkiem, choć z drugiej strony jako wyższy bardziej przydatny byłby budynek północny, zwrócony w stronę wrogiego terytorium.
Stan obecny
Na terenie zamku widoczne są dziś jedynie przekopy i ziemne wały, a także w niewielkich ilościach rumosz po zdegradowanych zabudowaniach kamiennych. Penlle’r Castell znajduje się na odludnym, niezamieszkiwanym terenie, pośród wrzosowisk, w odległości około 200 metrów od najbliższej drogi, z której trzeba się skierować na wschód.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Glamorgan later castles, Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales, Llandudno 2000.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.