Historia
Penlle’r Castell na kartach przekazów pisemnych prawdopodobnie pojawił się w 1252 roku, gdy odnotowany został Nowy Zamek Gower (Novum Castrum de Gower), własność William de Braose II, zniszczona wówczas przez Walijczyków Rhysa Fychana, lorda Dinefwr i Is Cennen. Penlle’r Castell był budowlą o czysto militarnym znaczeniu, wzniesioną w północnych regionach władztwa (lordship) Gower w celu ochrony granicy ze spornym terytorium Betws i najłatwiejszej drogi wiodącej przez górzyste tereny na północ.
Po zniszczeniu zamku król nakazał Williamowi nie podejmować żadnych akcji odwetowych, a Roberta Waleranda, swego zarządcę zamku w Carmarthen, poinstruował, iż ma dochodzić sprawiedliwości zgodnie z miejscowymi prawami i zwyczajami. Ostateczne zachowanie granicy sugerowałoby, że zamek został odbudowany po jego zniszczeniu w 1252 roku, ale nie zachowały się o nim żadne późniejsze przekazy. Nie został odnotowany nawet w trakcie kolejnych zatargów granicznych z Is Cennen w 1309 i 1333 roku.
Architektura
Zamek wzniesiono na szczycie Lie’r Castel. Góra stanowiła rozległe wywyższenie terenu o długich stokach, w związku z czym Penlle’r Castell nie posiadał ochrony przez jakiekolwiek inne naturalne warunki terenowe. Łagodne zbocze po stronie północnej dopiero po około 100 metrach przegrodzone było stromą skarpą opadającą do Mynydd Betws, a na innych kierunkach teren był stosunkowo płaski. Z tego powodu całe założenie otoczono przekopem o przekroju litery V i głębokości do 3,5 metra oraz ziemnym wałem. Otoczyły one owalny obszar o długości na linii północ – południe około 76 metrów i szerokości od 45 metrów w części północnej do 37 metrów w partii południowej. Dodatkowo rów poprzeczny przedzielił zamek bliżej południowego skraju założenia, pozostawiając jedynie cienką groblą w zachodniej części, łączącą się z północnym dziedzińcem. Ze względu na łagodne naturalne nachylenie terenu w kierunku północnym, południowy kraniec zamku został nieco wyniesiony ponad resztę założenia.
Podstawę obrony zamku stanowił kamienny mur obronny, wydzielający tuż za przekopem dwa dziedzińce: z grubsza prostokątny po stronie północnej i zbliżony do trójkąta w części południowej. Na obydwu dziedzińcach znajdował się pojedynczy budynek, a brama przypuszczalnie prowadziła na teren grobli między dziedzińcami, bliżej części południowej. Całość stanowiła dość nietypowe założenie, wzniesione tanim kosztem, o formie odzwierciedlającej wyłącznie militarne znaczenie.
Północny budynek był w planie kwadratowy, o bokach długości 8 metrów, zbliżony do narożnika północno – wschodniego, ale wolnostojący. Jego mury nie były zbyt grube, około 1 metrowej szerokości, budowla nie mogła więc być bardzo wysoka. Wejście do niej znajdowało się na południu, od strony dziedzińca. Południowy budynek usytuowano trochę nietypowo, pod kątem w stosunku do osi północ – południe. W planie prawdopodobnie także był kwadratowy, ze ścianami długości około 7,5 metra. Był położony na wyższym terenie, mógł więc dominować nad całym zamkiem, choć z drugiej strony jako wyższy bardziej przydatny byłby budynek północny, zwrócony w stronę wrogiego terytorium.
Stan obecny
Na terenie zamku widoczne są dziś jedynie przekopy i ziemne wały, a także w niewielkich ilościach rumosz po zdegradowanych zabudowaniach kamiennych. Penlle’r Castell znajduje się na odludnym, niezamieszkiwanym terenie, pośród wrzosowisk, w odległości około 200 metrów od najbliższej drogi, z której trzeba się skierować na wschód.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Later Castles, London 2000.