Historia
Powstanie pierwszej siedziby mieszkalno – obronnej w Penhow związane było z rodem Seymour, potomkami anglo-normańskiego rycerza Rogera de St Maur, świadkującego donację na rzecz klasztoru Monmouth na dokumencie z 1129 roku. Seymourowie, którzy z czasem urośli do najbardziej prominentnych rodzin w Brytanii, otrzymali lenno Penhow prawdopodobnie jeszcze w pierwszej połowie XII wieku, ale nie przed 1115 rokiem, kiedy władzę nad Strigoil w południowo – wschodniej części regionu Gwent Iscoed otrzymał Walter fitz Richard de Clare, za którego utworzony został system podległych majątków lennych.
Jeszcze przed końcem XII wieku któryś z członków rodu ufundował w Penhow murowaną wieżę mieszkalną. Prawdopodobnie w pierwszym trzydziestoleciu XIII wieku kolejny przedstawiciel rodu, zmarły w 1219 roku sir William Seymour, albo jego żyjący do 1231 roku syn o tym samym imieniu, przeprowadzili jeszcze większą rozbudowę zamku, wzmocnionego wówczas kamiennym murem obronnym. Rozbudowa obwarowań wynikać mogła z działań militarnych starszego Williama, który wraz z Gilbertem Marshalem, earlem Pembroke, wyrwać chciał majątek Woundy z rąk walijskiego władcy Morgana ap Howela. Zapewne obaj prowadzili także inne najazdy na Walijczyków, gdyż w chwili śmierci w 1248 roku, Morgan był już pozbawiony większości swych ziem. Dla odmiany prace budowlane prowadzone przez Seymourów w późniejszych latach XIV wieku, dotyczyły już głównie zabudowań mieszkalnych, między innymi budynku auli (ang. great hall).
Pod koniec XIV wieku wymarła główna gałąź rodu Seymourów, natomiast z początkiem XV stulecia Penhow przeszło na Johna Bowlesa, małżonka dziedziczki zamku, Isabell Seumour. Ich wnuk, sir Thomas Bowles, poślubił w 1482 roku Maud Morgan z Pencoed, w tym samym roku został pasowany na rycerza w Berwick i prawdopodobnie ufundował przebudowę budynku reprezentacyjnej auli, zwieńczonego wówczas panelem z herbami Seymourów, Bowlesów i Morganów. Te i inne przekształcenia z drugiej połowy XV stulecia, kiedy napięcia walijsko – angielskie uległy zmniejszeniu po upadku ostatniego walijskiego powstania Owaina Glyndŵra, skupiały się głównie na poprawie warunków mieszkaniowych zamku, kosztem obniżenia jego obronności.
W połowie XVI wieku dobra Penhow przeszły w drodze koligacji małżeńskich na sir George’a Somerseta, syna earla Worcester. Wczesnonowożytne przebudowy zamku mogły być związane z sir Henrym Billingsleyem, szeryfem Monmouthshire pod koniec XVI wieku, choć ani jego poprzednicy Somersetowie, ani sami Billingsleyowie, czy też ich następcy Ryvettowie, nie mieszkali już na stałe w Penhow. Na początku XVII wieku zamek zajmowany był przez Rogera Batherna i jego syna Richarda, którzy chociaż byli tylko dzierżawcami i zarządcami majątku, najpewniej posiadali lokale znaczenie. Roger był szeryfem w 1612 roku, a Richard poślubił córkę sir Henry’ego Billingsleya.
W przeciwieństwie do większości innych zamków w regionie, Penhow przetrwało bez zniszczeń angielską wojnę domową z XVII wieku i po krótkim okresie dzierżenia przez Edwarda i George’a Howellów, w 1674 roku zostało kupione przez Thomasa Lewisa of St Pierre. Prawdopodobnie wówczas prowadzono kolejne prace budowlane, kontynuowane także za kolejnych właścicieli, jakimi od 1714 roku byli Lloydowie. W 1861 roku Penhow zostało zakupione przez rodzinę Perry-Herrick z hrabstwa Leicestershire, a w 1914 roku przez lorda Rhonddę. W XX wieku stało się własnością Stephena Weeksa, który odrestaurował zabytkową budowlę w 1973 roku.
Architektura
Zamek Penhow usytuowano w północnej, najwyżej położonej części wapiennego grzbietu, ograniczonego skalistymi i stromymi stokami po stronie północnej i wschodniej, gdzie opadały ku zakolu rzeki St Bride. Wzniesienie przewyższało o około 46 metrów dno wąskiej doliny na północy, którą już od czasów rzymskich prowadził szlak z Gloucester na wschodzie, przez Chepstow, do Caerleon na zachodzie. Od południa zamek sąsiadował z obwarowanym podzamczem o wydłużonym kształcie i blisko usytuowanym kościołem św. Jana. Kościół zajmował niewielkie wywyższenie terenu, za którym znajdowały się chłopskie zabudowania niewielkiej wsi.
Obwarowania zamku zakreślały nieregularny wielobok o długości około 28 metrów z północy na południe i 23 metrów ze wschodu na zachód. Pośród nich najwcześniejszą budowlą murowaną była trójkondygnacyjna wieża mieszkalna z przełomu XII i XIII wieku, którą prawdopodobnie pierwotnie otaczał drewniano – ziemny obwód obronny (ang. ringwork). Dostęp w obręb dziedzińca możliwy był bramą usytuowaną po stronie południowej, poprzedzoną wykutą w skale suchą fosą. Dalej na południu znajdowało się przedzamcze o wymiarach około 55 x 70 metrów, otoczone obwodem drewniano – ziemnych obwałowań przyległych do rdzenia zamku na północy.
Wieża mieszkalna wzniesiona została na planie czworoboku o wymiarach 9,6 x 6,4 metra. Jej mury miały 1,6 metra grubości, za wyjątkiem masywniejszej ściany wschodniej, szerokiej na około 2 metry, by możliwe było umieszczenie w niej schodów. Część cokołowa wieży, w celu wzmocnienia konstrukcji, opięta została pochyłymi elewacjami (ang. batter), powyżej których ściany wyprowadzono pionowo. Wejście do wieży pierwotnie znajdowało się w ścianie wschodniej na pierwszym piętrze. Prowadzić musiały do niego zewnętrzne drewniane schody, przeznaczone do usunięcia na wypadek zagrożenia atakiem. Najwcześniej dopiero w XIV wieku utworzono ostrołuczny i profilowany na całej wysokości portal na poziomie przyziemia. Nieliczne otwory okienne wieży były niewielkich rozmiarów, wyłącznie jednodzielne, rozglifione do środka.
Wnętrze wieży podzielone było na trzy rozdzielone drewnianymi stropami kondygnacje. Najniższa była słabo oświetloną komorą pełniącą rolę składu i spiżarni. Początkowo dostępna była wyłącznie za pomocą drabiny z poziomu wyższego piętra. Na drugiej kondygnacji w ścianie wschodniej, przedsionek w grubości muru połączony był ze schodami na wyższe piętro i z głównym pomieszczeniem. W ścianie wschodniej drugiej kondygnacji znajdował się także kominek. Narożnik północno – zachodni prawdopodobnie mieścił przejście do latryny, nadwieszonej wykuszem na zewnętrznej elewacji. Po przeciwnej stronie, w narożniku południowo – wschodnim, w XIII lub XIV wieku przepruto przejście do sąsiedniego budynku z aulą. Trzecia kondygnacja pierwotnie miała mury obwodowe o połowę mniejszej grubości, co wystarczało do podtrzymywania prostego dachu dwuspadowego. Zostały one pogrubione w późniejszym okresie średniowiecza, aby pomieścić chodnik straży w koronie ścian wieży i chroniące go blankowane przedpiersie. Wejście na poziom krenelażu zapewniały schody w narożniku północno – wschodnim. Ponadto najwyższa kondygnacja wieży wyróżniała się oknem w każdej ścianie oraz wnęką w narożniku południowo – zachodnim o nieznanym przeznaczeniu, dostępną przez fazowane, ostrołukowe wejście.
W pierwszej połowie XIII wieku drewniane obwarowania rdzenia zamku przebudowano na kamienny, posadowiony na skalnym podłożu mur obronny, zwieńczony krenelażem i chodnikiem straży. Brama wciąż znajdowała się w pobliżu południowego narożnika zamku, gdzie jej ochronę zapewniał masywny blok wieży mieszkalnej. Od XIV wieku umieszczona była w niedużym budynku z przejazdem w przyziemiu, poprzedzonym mostem zwodzonym o wymiarach 2,6 x 2 metry. Dla jego funkcjonowania w skale wykuto dwie prostokątne szczeliny, które umożliwiały ruch drewnianych ramion o długości około 2 metrów, do których montowane były przeciwwagi unoszące kładkę. Kładka ta obracała się na progu. Po podniesieniu chowała się do wnęki utworzonej przez zagłębione ościeża bramy, a po opuszczeniu kładziona była na kamiennym filarze. Po jej przekroczeniu, by przedostać się na dziedziniec, trzeba było nietypowo dwukrotnie skręcić wymijając przyległe zabudowania. Nad przejazdem znajdowało się pojedyncze pomieszczenie dla strażników, zapewne mieszczące mechanizm obsługujący most zwodzony.
Oprócz wieży mieszkalnej teren dziedzińca prawdopodobnie zapełniony był pomocniczymi zabudowaniami o konstrukcji drewnianej, przystawionymi do obwarowań od północy i wschodu (np. stajnie, pomieszczenia gospodarcze, izby dla służby itp.). W późniejszym okresie średniowiecza po stronie wschodniej wzniesiono murowano – drewniany budynek z częściowo zagłębioną w ziemi dolną kondygnacją. Umieszczona 1,2 metra poniżej dziedzińca, ciemna suterena miała wymiary 6,7 x 3 metry, wnętrze kryte stropem i wejście po kilku stopniach w północnej części ściany zachodniej. Wschodnią ścianę budynku tworzył odcinek muru obronnego, przed którym znajdowała się półka lub platforma wyłożona ziemią i gruzem. Pierwsze piętro budynku znajdowało się około 2 metry nad podłogą sutereny. Jego część od strony dziedzińca mogła być konstrukcji drewnianej. Dolna część budynku zapewne służyła do przechowywania beczek z winem, górna natomiast była prawdopodobnie miejscem zamieszkania lub pracy.
W drugiej połowie XIV wieku w południowej części dziedzińca wzniesiono piętrowy budynek reprezentacyjnej auli (ang. great hall), dostawiony do wewnętrznej elewacji muru obronnego, wyposażony w kuchnię i małą spiżarnię na parterze oraz główną salą reprezentacyjną na piętrze, przykrytą wąskim i stromym dachem dwuspadowym. Ta druga, jako że była obszerniejsza od głównego pomieszczenia w wieży mieszkalnej, służyła do urządzania uczt, podejmowania gości, urządzania uroczystości, czy przeprowadzania sądów. Komunikację kuchni z aulą zapewniać mogła drobna wieżyczka schodowa od strony fosy. W XV wieku niskie przyziemie budynku zostało podwyższone o około 1 metr, celem utworzenia bardziej przestronnego pomieszczenia. W tym samym czasie ściana południowa wraz z pierwotną wieżyczką schodową została zburzona i zastąpiona nowym murem, przesuniętym nieco bardziej na południe, z nową czworoboczną wieżyczką schodową wysuniętą ryzalitowo w stronę dna fosy. Zapewniała ona komunikację z piętrem, a zarazem flankowała bramę wjazdową i zabezpieczała przekop.
Od momentu XV-wiecznej przebudowy pomieszczenie w przyziemiu budynku auli miało wymiary około 5 x 7 metrów. Wchodziło się do niego z zakrzywionego korytarza, łączącego budynek bramny z dziedzińcem. Oświetlenie zapewniało od północy trójdzielne okno z maswerkami w ośle grzbiety oraz dwa mniejsze okna południowe flankujące kominek. Kolejne okno znajdowało się w małej, zachowanej po przebudowie izbie zachodniej. Na pierwszym piętrze schody otwierały się do wąskiego przedsionka, oddzielonego od głównej części auli drewnianą lub szachulcową przegrodą. Schody ciągnęły się dalej w górę, gdzie zapewniały dostęp do galerii nad przedsionkiem. Ogrzewanie auli zapewniał centralnie umieszczony w ścianie południowej kominek. Światło wpadało przez dwudzielne okno północne z trójlistnymi maswerkami i dwa okna południowe, z których większe wypełniono trójdzielnym maswerkiem o zamknięciach w ośle grzbiety. Aula przed przebudową była połączona na poziomie piętra z wieżą mieszkalną, ale przejście to zablokowano po podwyższeniu budynku. Pozostawiono natomiast połączenie z pomieszczeniem piętra budynku bramnego po stronie zachodniej.
Stan obecny
Niewielki zamek w Penhow został częściowo przebudowany w XVII i XVIII wieku, jednak dzięki pracom prowadzonym w XX wieku, uwypuklono jego pierwotne elementy i przywrócono częściowo oryginalny charakter budowli. Co ważne, zarówno w średniowieczu, jak i w czasach nowożytnych, potrzeba powiększenia lub modernizacji zabudowań zamkowych była w większości zaspokajana poprzez modyfikację i rozbudowę, a nie przez rozbiórkę lub gruntowną przebudowę. Dzięki temu zachowało się wiele średniowiecznych fragmentów zamku, włącznie z najstarszą wieżą mieszkalną, czy południowym budynkiem bramnym oraz aulą. Wyjątkiem było średniowieczne skrzydło północne i wschodnie, po którym pozostała jedynie gotycka piwnica. Cały obiekt jest obecnie własnością prywatną i nie jest udostępniony do zwiedzania od wewnątrz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Reed P.C., Descent of St. Maur Family of Co. Monmouth and Seymour Family of Hatch, Co. Somerset, „Foundations”, 2(6)/2008.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wrathmel S., Penhow Castle, Gwent: Survey and excavation, 1976-9: Part 1, „Monmouthshire Antiquary”, 6/1990.
Wrathmel S., Penhow Castle, Gwent: Survey and excavation, 1976-9: Part 2, „Monmouthshire Antiquary”, 32/2015.