Historia
Pierwszy zamek w Pencoed został wzniesiony około połowy XIII wieku. Pierwotnie należał do rodu de la Mores, z którego wywodził się sir Richard, którego „dom w Pencoyde” odnotowany został w źródłach pisanych w 1271 roku. Następnie w XIV wieku zamek należał do Maurycego i Waltera de Kemys, zaś około 1470 roku majątek znajdował się w rękach rodziny Morganów z Tredegaru. Był własnością Morgana ap Jenkina Philipa, później zaś jego syna, sir Thomasa Morgana, który brał udział w bitwie pod Bosworth w 1485 roku.
Po zakończeniu Wojny Dwóch Róż dłuższy okres pokoju pozwolił na przebudowę zamku w wygodniejszy do życia dwór. Sir Thomas Morgan dokonał tego przed 1510 rokiem, prawdopodobnie po 1495 roku, kiedy to został pasowany na rycerza, co tłumaczyłoby chęć nadania swej siedzibie formy nawiązującej do klasycznych zamków okresu średniowiecza, ale o dużo wyższym standardzie mieszkalnym. Rozbudowę rezydencji przeprowadził jego wnuk, także sir Thomas, w latach 1542-1565.
Około 1584 roku Pencoed stało się własnością sir Waltera Montagu, męża wnuczki Thomasa Morgana, Anny. W 1701 roku potomkowie Montagu sprzedali Pencoed posłowi Johnowi Jeffreysowi. Jego syn z kolei sprzedał zamek w 1749 roku admirałowi Thomasowi Mathewsowi z Llandaff. W późniejszych latach majątek był w kolejności własnością sir Marka Wooda, sir Roberta Salusbury’ego i Thomasa Perry’ego, ale zaczął popadać w ruinę i został przemieniony w gospodarstwo rolne. Na początku XX wieku podjęto niewielkie prace mające odbudować zabytek, lecz nie zostały one nigdy dokończone z powodu wybuch I wojny światowej.
Architektura
Proste średniowieczne założenie prawdopodobnie składało się z czworobocznego w planie obwodu murów obronnych, wzmocnionych co najmniej jedną narożną wieżą, oraz poprzedzonych przekopem. Główną budowlą mieszkalną późnośredniowiecznej rezydencji był dom o wieżowym charakterze, wzniesiony z czerwonego piaskowca w południowo – wschodniej części z grubsza kwadratowo dziedzińca, o długości boków wynoszącej około 35 metrów.
Wjazd w obręb dziedzińca znajdował się po zachodniej stronie, od połowy XVI wieku w trzypiętrowym budynku bramnym z dwoma wieżyczkami przy fasadzie. Mimo iż budynek bramny zwieńczony był przedpiersiem osadzonym na wspornikach i krenelażem, jego funkcja obronna była ograniczona z powodu dużej ilości okien. W przyziemiu umieszczono sklepiony przejazd bramny, a nad nim dwa piętra z komnatami mieszkalnymi. W jeden z bocznych wieżyczek mieściła się klatka schodowa, druga wyposażona była w latryny.
Południową część dziedzińca zamykała kurtyna muru o grubości około 1,6 metra, zakończona w narożniku południowo – zachodnim cylindryczną wieżą o średnicy około 5 metrów. Wieża mieściła dwa niskie pomieszczenia połączona schodami oraz trzecią kondygnację dostępną pierwotnie z poziomu chodnika w koronie muru obronnego. Zabudowania mieszkalne po wschodniej stronie dziedzińca posiadały trzy kondygnacje i także trzypiętrowy przedsionek wejściowy. W skrzydle północnym pierwotnie mieściła się kuchnia. W pobliżu dworu, po stronie północno – wschodniej wzniesiono w XVI wieku gołębnik.
Stan obecny
Zabytek znajduje się obecnie w stanie trwałej ruiny i pilnie oczekuje nowego gospodarza, który dokona jego remontu. Biorąc pod uwagę doskonały stan zachowania, może być wspaniałym przykładem na XVI-wieczną budowlę w formie przejściowej między zamkiem, a nowożytną rezydencją. Obecnie zabytek nie jest udostępniony dla zwiedzających, możliwe jest jedynie obejrzenie go z zewnątrz. Najstarszą, średniowieczną budowlą wydaje się wieża narożna, możliwe też, iż XIV/XV-wieczne pochodzenie ma część murów tworzących zabudowania wschodniej części dziedzińca.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.