Historia
Pierwszy zamek, czy też rycerski dwór, został wzniesiony w Pencoed około połowy XIII wieku. Pierwotnie należał do rodu de la Mores, w tym między innymi do sir Richarda, którego „dom w Pencoyde” odnotowany został w źródłach pisanych w 1271 roku. Następnie w XIV wieku zamek należał do Maurycego i Waltera de Kemys, zaś od około 1470 roku majątek znajdował się w rękach rodziny Morganów z Tredegar. Był własnością Morgana ap Jenkina Philipa, a później jego syna, sir Thomasa Morgana, który brał udział w bitwie pod Bosworth w 1485 roku.
Zakończeniu wojny dwóch róż zapoczątkowało w Anglii i Walii od końca XV wieku dłuższy okres pokoju, który pozwolił na przebudowę pierwotnej siedziby w wygodniejszy do życia dwór. Sir Thomas Morgan dokonał tego przed śmiercią w 1510 roku, prawdopodobnie po 1495 roku, kiedy to został pasowany na rycerza, co tłumaczyłoby chęć nadania swej siedzibie formy nawiązującej do klasycznych zamków okresu średniowiecza, ale o dużo wyższym standardzie mieszkalnym. Rozbudowę rezydencji przeprowadził jego wnuk, także sir Thomas, pasowany na rycerza w 1544 roku, od 1548 roku pełniący urząd szeryfa, zmarły w 1565 roku.
Około 1584 roku Pencoed stało się własnością sir Waltera Montagu, męża wnuczki Thomasa Morgana, Ann. W 1701 roku potomkowie Montagu sprzedali Pencoed posłowi Johnowi Jeffreysowi. Jego syn z kolei sprzedał zamek w 1749 roku admirałowi Thomasowi Mathewsowi z Llandaff. W późniejszych latach majątek był w kolejności własnością sir Marka Wooda, sir Roberta Salusbury i Thomasa Perry, ale zaczął popadać w ruinę i został przemieniony w gospodarstwo rolne. Na początku XX wieku podjęto niewielkie prace mające odnowić zabytek, lecz nie zostały one nigdy dokończone z powodu wybuchu I wojny światowej.
Architektura
Proste późnośredniowieczne założenie prawdopodobnie składało się z czworobocznego w planie obwodu murów obronnych, wzmocnionych co najmniej jedną narożną wieżą oraz poprzedzonych rowem suchej fosy. Główną budowlą mieszkalną późnośredniowiecznej rezydencji mógł być dom o wieżowym charakterze, wzniesiony z czerwonego piaskowca w południowo – wschodniej części z grubsza kwadratowo dziedzińca, o długości boków wynoszącej około 35 metrów.
Południową część dziedzińca zamykała kurtyna muru o grubości około 1,6 metra, połączona w narożniku południowo – zachodnim z cylindryczną wieżą o średnicy około 5 metrów, mocno wysuniętą przed sąsiednie kurtyny w stronę przedpola. Wieża mieściła dwa niskie pomieszczenia połączone schodami w grubości muru oraz trzecią kondygnację dostępną pierwotnie z poziomu chodnika w koronie sąsiedniego muru obronnego. Elewacje wieży pierwotnie rozdzielone były szczelinowymi, rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi oraz otworami maczulcowymi po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. Zwieńczenie wieży miało formę przedpiersia osadzonego na rzędzie wysuniętych z lica ścian wspornikach.
Wjazd w obręb dziedzińca znajdował się po zachodniej stronie, gdzie był flankowany przez cylindryczną wieżę południowo – zachodnią. Od połowy XVI wieku brama mieściła się w trzypiętrowym budynku bramnym z dwoma ryzalitowymi wieżyczkami przy fasadzie, obydwoma ze sfazowanymi narożnikami. Mimo że budynek bramny zwieńczony był przedpiersiem osadzonym na wysuniętych z lica ścian wspornikach i krenelażem, jego funkcja obronna była ograniczona z powodu znacznej ilości dużych okien. W przyziemiu umieszczono sklepiony przejazd bramny z profilowanym portalem, a nad nim dwa piętra z komnatami mieszkalnymi. W jednej z bocznych wieżyczek mieściła się klatka schodowa, druga wyposażona była w latryny.
Zabudowania mieszkalne znajdowały się po wschodniej stronie dziedzińca, a więc tradycyjnie po przeciwnej stronie głównej bramy wjazdowej na dziedziniec. Posiadały trzy kondygnacje i trzykondygnacyjny przedsionek wejściowy, wysunięty ryzalitowo w stronę dziedzińca. W skrzydle północnym pierwotnie mieściła się kuchnia. Kolejne pomieszczenia tego skrzydła dochodziły aż do północno – zachodniego narożnika dziedzińca, gdzie zbliżały się do budynku bramnego. W pobliżu dworu, po stronie północno – wschodniej wzniesiono w XVI wieku gołębnik.
Stan obecny
Zabytek znajduje się obecnie w stanie częściowej ruiny i pilnie oczekuje nowego gospodarza, który dokona jego remontu. Biorąc pod uwagę dobry stan zachowania, Pencoed może być wspaniałym przykładem na XVI-wieczną budowlę w formie przejściowej między zamkiem, a wczesnonowożytną rezydencją. Obecnie budowla nie jest udostępniona dla zwiedzających, możliwe jest jedynie obejrzenie jej z zewnątrz. Najstarszą, średniowieczną częścią wydaje się wieża narożna, możliwe też, iż XIV/XV-wieczne pochodzenie ma część murów tworzących zabudowania wschodniej i północno – wschodniej części dziedzińca. Ich najmłodszymi elementami są zrekonstruowane fragmenty blankowanego przedpiersia, część ścian działowych wewnątrz oraz niektóre otwory okienne, odnowione lub wstawione na początku XX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.