Historia
Nawa i prezbiterium kościoła św. Illtyda prawdopodobnie zbudowane zostały w drugiej połowie XIII wieku, choć kościół w Pembrey funkcjonować musiał już przed 1120 rokiem, kiedy to podarowany został opactwu w Sherborne. W XIV wieku dobudowana została nawa północna i sąsiadująca z nią kaplica, po raz pierwszy wspomniana w źródłach pisanych w 1366 roku. Nie ma pewności kiedy natomiast powstała wieża, dobudowana albo w XIV wieku łącznie z nawą północną, albo w okresie późnego średniowiecza. Po raz pierwszy odnotowano ją na piśmie dopiero w 1552 roku. Pod koniec XVI lub na początku XVII wieku wymienione zostało poszycie dachowe nawy, kaplicy i prezbiterium, wciąż jednak utrzymane w stylistyce i konstrukcji charakterystycznej dla późnego średniowiecza. Bliżej nieznane prace prowadzono także w 1717 roku, gdyż taką datę wyryto na portalu południowym. W 1818 roku przeprowadzono renowację w trakcie której wymieniono większość okien w prezbiterium i kaplicy, zaś w latach 1910-1911 w nawie północnej. Gruntowna renowacja wiktoriańska miała tez miejsce w 1856 roku.
Architektura
XIII-wieczny kościół posiadał typowy dla wiejskich, parafialnych świątyń układ, choć wyróżniał się sporymi rozmiarami, zwłaszcza okazałej nawy, wzniesionej na planie wydłużonego prostokąta. Od wschodu sąsiadowała ona z węższym i krótszym prezbiterium, także zbudowanym na planie prostokąta. Obie części przykryte zostały osobnymi dachami dwuspadowymi.
Gotycka i późnogotycka rozbudowa kościoła doprowadziła do jego znacznego powiększenia, a także nadania bardziej unikalnego kształtu w planie. Uzyskano to przez dostawienie po północnej stronie prezbiterium kaplicy, która utworzyła z nim wspólną, prostą elewację wschodnią. Od zachodu kaplica sąsiadowała z krótką nawą północną, przystawioną na około 2/3 długości do nawy głównej. Pozostałą część w narożniku północno – zachodnim wypełniła wysoka na około 21 metrów, czworoboczna wieża, zwieńczona przedpiersiem osadzonym na wspornikach i zaopatrzona od północnego – wschodu w prostokątny ryzalit mieszczący klatkę schodową. Jej najniższa kondygnacja do wysokości 2,7 metra otrzymała pochyłą elewację, zakończoną gzymsem kordonowym. Dodatkowo w XV wieku południowe wejście do nawy głównej poprzedzone zostało kruchtą z bocznymi, kamiennymi siedziskami w środku.
Wewnątrz kościoła obydwie nawy połączono dwoma arkadami opartymi na pojedynczym, ośmiobocznym w przekroju filarze i dwóch filarach przyściennych. Arkady otrzymały formę ostrołuczną, surową, pozbawioną profilowania i jakichkolwiek zdobień. Podobnie ukształtowana była starsza arkada tęczy, na której być może wzorowali się późniejsi budowniczowie. Wewnątrz prezbiterium umieszczono malutką, czworoboczną piscinę oraz armarium o ostrołucznym zwieńczeniu. W stronę północną otwarto je na kaplicę dwoma dość wąskimi arkadami, także podtrzymywanymi przed pojedynczy środkowy filar.
Stan obecny
Kościół posiada dziś układ otrzymany prawie w całości w średniowieczu, za wyjątkiem niedużego nowożytnego aneksu dostawionego od północy do wieży. Niestety duża część pierwotnych detali architektonicznych uległa zniszczeniu lub wymianie. Jedyne oryginalne okno z XIV wieku zachowało się po wschodniej stronie kruchty, reszta natomiast została przekształcona lub mocno odnowiona w XIX i XX wieku. Ten sam los spotkał więźbę dachową i drewniane kolebki, jedynie nad nawą główną i prezbiterium częściowo mogą one pochodzić z przełomu XVI i XVII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Illtyd A Grade II* Listed Building in Pembrey, Carmarthenshire.