Historia
Zamek w Oxwich został wzniesiony w XVI wieku na miejscu wcześniejszej, średniowiecznej budowli należącej do rodu Penrice, która w 1459 roku pod nazwą „castrum de Oxenwych” przeszła w posiadanie Philipa Mansela. Prace nad nowym zamkiem rozpoczęto pomiędzy 1520 a 1538 rokiem. Skupiły się one na zapewnieniu wygodnego miejsca zamieszkania, choć odosobnione położenie Oxwich wymagało wzniesienia także lekkich fortyfikacji. Zapewne wpływ na to miała również tzw. „awantura w Oxwich„, czyli potyczka pomiędzy sir Rhysem Manselem a sir Georgem Herbertem, walczącymi pod koniec 1557 roku o prawo do ładunku rozbitego francuskiego statku. Rhys Mansel zmarł w 1559 roku, na długo przed ukończeniem budowy nowego zamku, lecz prace kontynuował jego syn, Sir Edward Mansel. Jednak Oxwich nie zaspokajało ambicji rodu, który wkrótce przeniósł swoją główną rezydencję do Margam. Zamek został wynajęty i zaczął popadać w zaniedbanie. Do 1631 roku część skrzydła wschodniego zawaliła się i nigdy nie została naprawiona, chociaż starsze skrzydło południowe nadal służyło jako gospodarstwo rolne, aż do początku XX wieku.
Architektura
Najstarszą częścią zachowanego zamku było skrzydło południowe, wzniesione w pierwszej połowie XVI wieku. Był to prostokątny w planie budynek z niewielkim występem w części południowej, posiadający dwie kondygnacje i poddasze. W jego wschodniej części w przyziemiu mieściła się kuchnia, zaopatrzona w kominek i nieduży piec wmurowany w jedną ze ścian. Dalej znajdowała się środkowa sień ogrzewana kominkiem i dwa nieduże pomieszczenia w narożu, pierwotnie zapewne przeznaczone dla służby. Górne piętro oświetlane było dużymi prostokątnymi oknami: jednym dwudzielnym i trzema czwórdzielnymi. Pierwotnie podzielone było na dwie części drewnianą ścianką działową oraz zwieńczone płaskim drewnianym stropem, który wydzielał wyższe poddasze. Dwa pomieszczenia piętra funkcjonowały jako główna komnata właściciela rezydencji oraz jako jego sypialnia, obie ogrzewane osobnymi kominkami. Komunikację pomiędzy wszystkimi kondygnacjami zapewniała spiralna klatka schodowa umieszczona w podkowiastej wieży, dostępnej z narożnika dziedzińca.
W drugiej połowie XVI wieku wzniesiono skrzydło wschodnie składające się z długiego, prostokątnego w planie budynku o masywnych murach grubości 2 metrów, z trzema ryzalitami od strony wschodniej i północnej o wieżowym charakterze. Wszystkie ryzality były czworoboczne, środkowy nieco mniejszy od dwóch pozostałych. Wejście znajdowało się od strony dziedzińca i prowadziło na piętro, poprzez schody umieszczone w przedsionku. Za portalem wejściowym znajdowało się centralnie położone, główne pomieszczenie zamku, czyli wielka aula (great hall) o wielkości w planie 17 x 7 metrów, wznosząca się także na poziom drugiego piętra. Było to miejsce spożywania posiłków, wystawnych uczt i podejmowania gości. Jej oświetlenie zapewniały nietypowe ogromne okna składając się z trzech rzędów mniejszych dwudzielnych otworów w jednym przypadku oraz czterech rzędów otworów w drugim oknie. Od północy i południa aula flankowana była przez mniejsze pomieszczenia, przy czym do budowy północnego wykorzystano fragment muru starszej, średniowiecznej budowli. Przestrzeń całego trzeciego piętra zajmowała długa na całe skrzydło (32,5 metra) galeria, rozświetlona oknami podobnymi do zastosowanych w auli, a komunikację umożliwiały klatki schodowe umieszczone po południowej i północnej stronie. Ich konstrukcję oparto na środkowym kamiennym filarze, wokół którego poprowadzono proste odcinki schodów. Było to jedna z najstarszych tego typu rozwiązań w budynkach mieszkalnych. Główny budynek wschodniego skrzydła posiadał również dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia gospodarcze i parę mniejszych izb na poziomie przyziemia. Wieżowe ryzality mieściły zapewne pomieszczenia mieszkalne. Zachowany południowo – wschodni ryzalit posiadał sześć kondygnacji z których każda poza przyziemiem ogrzewana była kominkiem i zaopatrzona w nieregularnie przeprute okna. W narożnej niszy zapewne umieszczono latrynę.
Urządzenia obronne zamku ograniczały się do muru po stronie południowo – zachodniej, który wydzielał niewielki dziedziniec o wymiarach 20 x 16 metrów. Wzmocniony on był podkowiastą wieżą po stronie południowej, która flankowała położoną obok bramę, umieszczoną pomiędzy dwoma bliźniaczymi małymi basztami. Nad przejazdem, pomiędzy basztami rozpięto arkadę kryjącą machikuły. Być może kolejna wieża znajdowała się także w niezachowanym narożniku zachodnim. Mur obronny zwieńczony był przedpiersiem na lekko wystających wspornikach oraz krenelażem, który osłaniał chodnik obrońców. Wejście na niego możliwe było poprzez południową wieżę.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w stanie częściowej ruiny. W całości zachowało się skrzydło południowe, choć zostało ono przebudowane na przestrzeni dziejów. Między innymi obniżono poddasze i przekształcono okna oraz portale drzwiowe na parterze. Ze skrzydła wschodniego do pełnej wysokości zachowała się południowa i południowo – wschodnia ściana oraz wieża południowo – wschodnia. Częściowo zachowała się również ściana północna budynku, pozostałe fragmenty uległy niestety zawaleniu. Widoczna jest także wieża podkowiasta i brama zamkowa, choć przyległy do niej mur zachował się tylko w dolnej części. Po północnej stronie zobaczyć można ruiny gołębnika. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od 24 marca do 4 listopada, od środy do niedzieli w godzinach 10.00 – 17.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Williams D., Gower. A Guide to Ancient and Historic Monuments of the Gower Peninsula, Cardiff 1998.
Strona internetowa castlesfortsbattles.co.uk, Oxwich castle.