Historia
Zamek, czy też dwór w Oxwich został wzniesiony w XVI wieku, na miejscu wcześniejszej budowli należącej do rodu Penrice, która w 1459 roku pod nazwą „castrum de Oxenwych” na skutek koligacji małżeńskich przeszła w posiadanie Philipa Mansela (Mauncella). Menselowie przejściowo utracili majątki w trakcie wojny dwóch róż, gdy poparli Lancasterów, ale powrócili do łask za rządów Henryka VII, prawdopodobnie w uznaniu zasług z czasu marszu na Shrewsbury i Bosworth. Syn Philipa, Rice (Rhys) Mansel, zdolny żołnierz i administrator, był pierwszym w rodzinie, który osiągnął znaczenie ponad lokalne i związał się bliżej z dworem królewskim, ponadto odziedziczył dobra rodziny Basset z Beaupre, dzięki czemu mógł w Oxwich przedsięwziąć gruntowną przebudowę.
Pierwszy etap prac budowlanych nad nowymi zabudowaniami Oxwich rozpoczęto najwcześniej około 1520, a zakończono przypuszczalnie w 1538 roku, kiedy to Rice Mansel wydzierżawił skasowane opactwo cysterskie w Margam. Skupiły się one na zapewnieniu wygodnego miejsca zamieszkania, choć odosobnione, nadmorskie położenie Oxwich wymagało wzniesienia także lekkich fortyfikacji. Zapewne wpływ na to miała również tzw. „awantura w Oxwich”, czyli potyczka pomiędzy sir Rhysem Manselem a sir Georgem Herbertem, walczącymi pod koniec 1557 roku o prawo do ładunku rozbitego francuskiego statku.
Rhys Mansel zmarł w 1559 roku, na długo przed ukończeniem budowy nowego zamku, lecz prace kontynuował jego syn, sir Edward Mansel, wraz z żoną, Jane Somerset, córką Henrego, drugiego earla Worcester. Oxwich nie zaspokajało jednak ambicji rodu, który wkrótce przeniósł swoją główną rezydencję do Margam. Zamek został wydzierżawiony i zaczął popadać w zaniedbanie. Do 1631 roku część skrzydła wschodniego zawaliła się i nigdy nie została naprawiona, chociaż starsze skrzydło południowe nadal służyło jako gospodarstwo rolne, aż do początku XX wieku.
Architektura
Zamek zbudowany został na szerokim, wysuniętym w stronę wód Kanału Bristolskiego cyplu, charakteryzującym się wysokimi i skalistymi brzegami. Zajął jego północno – zachodnią część, od północy zabezpieczoną stromymi stokami opadającymi ku bagnom Oxwich. Droga dojazdowa musiała prowadzić od zachodu, z miejsca gdzie cypel łączył się z pozostałą częścią półwyspu Gower. Na południu i wschodzie teren cypla, choć miejscami pofałdowany, oprócz nadmorskich brzegów pozbawiony był większych przeszkód naturalnych.
Najstarszą częścią XVI-wiecznego dworu było skrzydło południowe, wzniesione w pierwszej połowie tamtego stulecia obok starszych zabudowań. Był to prostokątny w planie budynek z niewielkim ryzalitem przy południowym narożniku. Posiadał dwie główne kondygnacje i poddasze. W jego wschodniej części w przyziemiu mieściła się kuchnia, zaopatrzona w kominek i nieduży piec wmurowany w jedną ze ścian. Dalej znajdowała się środkowa sień ogrzewana kominkiem i dwa nieduże pomieszczenia w narożu, pierwotnie zapewne przeznaczone dla służby. Piętro oświetlane było dużymi prostokątnymi oknami: jednym dwudzielnym i trzema czwórdzielnymi. Pierwotnie podzielone było na dwie części drewnianą ścianką działową oraz zwieńczone płaskim drewnianym stropem, który wydzielał wyższe poddasze. Pomieszczenia piętra funkcjonowały jako główna komnata właściciela rezydencji oraz jako jego sypialnia. Oba ogrzewane był osobnymi kominkami. Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniała spiralna klatka schodowa umieszczona w podkowiastej wieży, dostępnej z narożnika dziedzińca.
W drugiej połowie XVI wieku wzniesiono skrzydło wschodnie, składające się z długiego, prostokątnego w planie budynku o masywnych murach grubości 2 metrów, z trzema masywnymi ryzalitami od strony wschodniej i północnej o wieżowym charakterze. Wszystkie ryzality były czworoboczne, środkowy nieco mniejszy od dwóch pozostałych. Wejście znajdowało się od strony dziedzińca i prowadziło na piętro, poprzez schody umieszczone w przedsionku. Za portalem wejściowym znajdowało się centralnie położone, główne pomieszczenie zamku, czyli wielka aula (great hall) o wielkości w planie 17 x 7 metrów, wznosząca się także na poziom drugiego piętra. Było to miejsce spożywania posiłków, wystawnych uczt i podejmowania gości. Jej oświetlenie zapewniały nietypowe duże okna, składając się z trzech rzędów mniejszych dwudzielnych otworów w jednym przypadku oraz czterech rzędów otworów w drugim oknie. Od północy i południa aula flankowana była przez mniejsze pomieszczenia, przy czym do budowy północnego wykorzystano fragment muru starszej, średniowiecznej budowli. Przestrzeń trzeciego piętra zajmowała długa na całe skrzydło (32,5 metra) galeria, rozświetlona oknami podobnymi do zastosowanych w auli, a komunikację umożliwiały klatki schodowe umieszczone po południowej i północnej stronie. Ich konstrukcję oparto na środkowym kamiennym filarze, wokół którego poprowadzono proste odcinki schodów. Było to jedna z najstarszych tego typu rozwiązań w budynkach mieszkalnych. Główny budynek wschodniego skrzydła posiadał również dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia gospodarcze i parę mniejszych izb na poziomie przyziemia. Wieżowe ryzality mieściły zapewne pomieszczenia mieszkalne. Południowo – wschodni posiadał sześć kondygnacji, z których każda poza przyziemiem ogrzewana była kominkiem i zaopatrzona w nieregularnie przeprute okna. W narożnej wnęce zapewne znajdowała się latryna.
Urządzenia obronne zamku ograniczały się do muru po stronie południowo – zachodniej, który wydzielał niewielki dziedziniec o wymiarach 20 x 16 metrów. Wzmocniony był on wspomnianą powyżej podkowiastą wieżą po stronie południowej, która flankowała położoną obok bramę, umieszczoną pomiędzy dwoma bliźniaczymi małymi basztami. Obie basztki posiadały pełny mur na poziomie przyziemia i piętra, dopiero nad przejazdem, pomiędzy nimi rozpięto arkadę kryjącą machikuły. Być może kolejna wieża, czy też baszta znajdowała się także w narożniku zachodnim. Mur obronny zwieńczony był przedpiersiem opartym na lekko wystających wspornikach oraz krenelażem, który osłaniał chodnik obrońców. Wejście na niego możliwe było poprzez południową wieżę.
Stan obecny
Dwór przetrwał do czasów współczesnych w stanie częściowej ruiny. W całości zachowało się skrzydło południowe, choć zostało ono na przestrzeni dziejów przebudowane. Między innymi obniżono poddasze i przekształcono okna oraz portale drzwiowe na parterze. Ze skrzydła wschodniego do pełnej wysokości zachowała się południowa i południowo – wschodnia ściana oraz wieża-ryzalit południowo – wschodnia. Częściowo zachowała się również ściana północna budynku, natomiast pozostałe fragmenty uległy niestety zawaleniu. Widoczna jest także wieża podkowiasta i brama zamkowa, choć przyległy do niej mur zachował się tylko w dolnej części. Po północnej stronie zobaczyć można ruiny gołębnika. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od 24 marca do 4 listopada, od środy do niedzieli w godzinach 10.00 – 17.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan The Greater Houses, Cardiff 1981.
Williams D., Gower. A Guide to Ancient and Historic Monuments of the Gower Peninsula, Cardiff 1998.