Historia
Pierwsza świątynia w Old Radnor powstać mogła już we wczesnym średniowieczu z inicjatywy ludności celtyckiej. Być może poświęcona była Ystyffanowi, lokalnemu świętemu związanemu z rodem panującym w Powys, gdyż wezwanie św. Szczepana nie pojawiło się nigdzie indziej na terenie Walii. Do przekształcenia nazwy doszłoby w trakcie anglo-normańskiego podboju, jako że wśród nowych przybyszy święty Szczepan był bardzo popularny, a miejscowy Ystyffan praktycznie nieznany.
W XV wieku kościół św. Szczepana został gruntownie przebudowany w stylistyce późnogotyckiej. Zapewne miało to związek ze zniszczeniem starszej budowli w trakcie walijskiego powstania Owaina Glyndŵra z lat 1400 – 1415, a także wyjaśniało nadanie kościelnej wieży cech obronnych, poprzez przebicie w merlonach krenelażu otworów strzeleckich (w okresie tym większość popularnych na kościelnych wieżach krenelaży miało tylko funkcje ozdobne i symboliczne).
W okresie nowożytnym kościół szczęśliwie nie przechodził żadnych znaczniejszych modyfikacji. Jego wiktoriańską renowację, która doprowadziła do przemurowania wschodniej części prezbiterium, przeprowadził w 1882 roku F. Preedy z Worcester, a nieco wcześniej, w 1872 roku wstawiono do środka nowe organy.
Architektura
Kościół z XV wieku otrzymał okazały, rozbudowany i rzadko spotykany w tej części Walii układ, składający się z trójnawowego korpusu o halowej formie (wszystkie nawy tej samej wysokości), sąsiadującego na wschodzie z prezbiterium i dwoma bocznymi kaplicami, przy czym kaplice stały się bezpośrednim przedłużeniem naw bocznych a prezbiterium nawy głównej. Dodatkowo od zachodu do nawy głównej dostawiono czworoboczną wieżę, a do zachodniego przęsła nawy południowej kruchtę. Budowla nie otrzymała symetrycznego planu, gdyż nawa i kaplica północna wzniesione zostały jako wyraźnie węższe od nawy i kaplicy południowej. Nawa główna i południowa przykryte zostały osobnymi dachami dwuspadowymi, natomiast nawa północna jako najwęższa mogła być przykryta dachem jednospadowym.
Elewacje zewnętrzne kościoła opięte zostały uskokowymi przyporami, głównie po stronie północnej i południowo – wschodniej (zapewne uznano iż na południowym – zachodzie wystarczającą stabilizację murów zapewni kruchta). Dwiema narożnymi przyporami wzmocniona została także wieża, której elewacje przedzielono horyzontalnie gzymsami kordonowymi. W grubości jej północno – wschodniego narożnika osadzono klatkę schodową. Z powodu dużej grubości muru nie było potrzeby wysuwać jej na zewnątrz w postaci typowych dla Walii i Anglii ryzalitowych wieżyczek schodowych (choć została nadbudowana o jedną kondygnację wyżej niż sama wieża, zapewne w celach strażniczo – ostrzegawczych). Zwieńczenie wieży otrzymało formę przedpiersia ze środkowymi blankami przeprutymi otworami strzeleckimi.
Oświetlenie kościoła zapewniły duże, późnogotyckie okna. W nawie południowej otrzymały one formy czwórdzielne, zamknięte łukami odcinkowymi z maswerkami zamkniętymi ostrołukami i wypełnionymi pięcioliściami. Nieco mniejsze utworzono trójdzielne okna kaplic bocznych, osadzone w czworobocznych ościeżach, z maswerkami dla odmiany zwieńczonymi w ośle grzbiety i wypełnionymi trójliściami. Trójlistnie zakończone, jednodzielne, najstarsze w XV-wiecznym kościele okna umieszczono w elewacjach wieży, za wyjątkiem kondygnacji z dzwonami, gdzie znalazły się duże ostrołuczne okna przedzielone laskami na dwa przeźrocza z trójliściami i z jednym górnym czwórliściem.
Wnętrze korpusu podzielono na nawy i przęsła wysokimi, ostrołucznymi, profilowanymi arkadami podtrzymywanymi przez ośmioboczne w przekroju filary (ich układ nie odpowiadał rozmieszczeniu przypór). Podobne choć nieco niższe arkady rozdzieliły prezbiterium od kaplic bocznych, po dwie z każdej strony. Pomiędzy prezbiterium a nawą główną nie umieszczono arkady tęczy, lecz szeroka arkada, podobnie profilowana jak międzynawowe, znalazła się między kaplicą południową a nawą południową. Na całej szerokości kościół przedzielono drewnianą przegrodą lektorium, oddzielającą część przeznaczoną dla wiernych od części kapłańskiej i bocznych kaplic. Lektorium to ozdobiły ażurowe dekoracje w prześwitach oraz fryzy (o formie winnej latorośli) na niewielkim, wieńczącym go daszku czy też baldachimie, a także na panelach dolnej części. Co ciekawe daszek otrzymał wyrzeźbione w drewnie pseudożebra i zworniki imitujące prawdziwe sklepienie.
Całość kościoła przykryto płaskimi stropami, przy czym ten w nawie północnej ułożony został ukośnie, tak jak nachylony był jednospadowy dach. Ich poszczególne panele, utworzone przez profilowane belki żeber, spięto drewnianymi, rzeźbionymi zwornikami. Zworniki te ozdobiono motywami roślinnymi, zwierzętami oraz tarczami herbowymi.
Stan obecny
Kościół w Old Radnor należy dziś do najznakomitszych przykładów późnego gotyku sakralnego na terenie Walii. Zachwyca doskonałym stanem zachowania, rzadkimi na tym obszarze rozwiązaniami (trójnawowa hala z bocznymi kaplicami, gotycka wieża o cechach obronnych), a także małymi zmianami nowożytnymi. Te ostatnie spowodowały przemurowanie wschodniej części prezbiterium, zamurowanie wschodniego okna południowej kaplicy oraz wymianę wieńczącego prezbiterium stropu (łącznie ze wspornikami). Wewnątrz warte uwagi jest okazałe, szerokie na trzy nawy lektorium z drugiej połowie XV wieku (typ popularny w regionie Gloucestershire), XV-wieczne stalle w prezbiterium, oraz najstarsza na terenie Wielkiej Brytanii szafka na organy z około 1525 roku (częściowo przebudowana w 1872 roku by pomieścić nowe organy).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The castles of Mid Wales, Malvern 2001.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, III County of Radnor, London 1913.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Parish Church of St Stephen A Grade I Listed Building in Old Radnor, Powys.