Historia
Dwór z wieżą mieszkalną o nazwie Newhouse zbudowany został pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Nie wiadomo kto był inicjatorem budowy. Być może byli to przedstawiciele miejscowego rodu Canaston lub Mortimerowie z Wigmore, którzy dzierżyli władztwo (lordship) Narberth od 1247 roku. Gdy w 1326 roku Newhouse (Newhous) pojawiło się w źródłach pisanych było własnością biskupstwa St Davids. Ponownie odnotowano je w 1357 roku pod nazwą Novadomus, zaś od lat 60-tych XIV wieku wspominani byli urzędnicy (reeves) odpowiedzialni za urzędowanie miejscowego dworu. Z pewnością był on użytkowany także w XV i XVI wieku, gdyż w układzie wnętrza wieży mieszkalnej dokonano wówczas pewnych zmian. Nowy podział wnętrza mógł zostać wprowadzony przez Barlowów ze Slebech, którzy zakupili miejscowe dobra w 1546 roku. W 1609 roku Newhouse otrzymało alternatywną nazwę – Czerwony Zamek (Castell Coch), pod którą umieszczono je na mapie Johna Speeda z 1611 roku. Nie wiadomo kiedy dokładnie budowla została porzucona. Jeszcze w 1657 roku wydzierżawiona została kolejnemu przedstawicielowi rodziny Barlowów, ale prawdopodobnie pod koniec XVII wieku znajdowała się już w stanie opuszczonej ruiny.
Architektura
Newhouse usytuowano w dolinie, na południe od koryta strumienia, wpadającego na północnym – zachodzie do rzeki Eastern Cleddau. Wieżę, a właściwie podłużny budynek wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 23 x 10,4 metra, z murami grubości 1,6 metra. Pierwotnie otaczała go fosa o głębokości około 4 metrów, być może starsza od murowanej budowli. Przypuszczalnie oprócz fosy założenie otoczone było też kamiennym murem, a kopiec w narożniku południowo – zachodnim mógł pozostać po narożnej, niedużej wieży. Wjazd na teren dziedzińca prawdopodobnie znajdował się u naprzeciwległego, południowo – wschodniego narożnika, u którego później poprowadzono groblę przez przekop.
Najniższa kondygnacja budynku doświetlana była od północy trzema rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi. W krótszych ścianach wschodniej i zachodniej przebito po jednym podobnym, rozglifionym do wnętrza, szczelinowym, otworze, natomiast w ścianie południowej umieszczono pośrodku portal wejściowy, flankowany dwoma kolejnymi otworami. Wejście zamykane było drzwiami z możliwością ich zablokowania dwoma ryglami, osadzanymi z dwóch stron w otworach w grubości muru. Przyziemie budynku przykryte było drewnianym stropem z belkami osadzanymi w gniazdach w murze. Prawdopodobnie wzorem innych tego typu budowli pełniło funkcje gospodarcze (rolę mieszkalną dyskwalifikowało bardzo słabe oświetlenie i brak ogrzewania).
Komunikację z górną kondygnacją zapewniała wąska klatka schodowa w grubości narożnika południowo – zachodniego, lecz główne wejście na piętro znajdowało się w zachodniej części ściany południowej, gdzie zapewne pierwotnie prowadziły zewnętrzne, drewniane schody (nie posiadały one rygli, mogły więc być późniejszym dodatkiem, lub schody dało się bardzo łatwo demontować). Nie wiadomo czy pierwotnie piętro dzielone było drewnianymi ściankami działowymi na mniejsze komnaty, dopiero w XV wieku wschodnią część budynku, także na poziomie przyziemia, odgrodzono solidnym murem. W jego grubości na samym dole utworzono wnękę i kominek, a na piętrze parę kominków. Co ciekawe w poprzecznym murze nie utworzono żadnego przejścia, a wszystkie kominki znalazły się po stronie zachodniej, co wskazywałoby, iż mniejszą część wschodnią budynku wykluczono z użytkowania mieszkalnego. W jakiś czas później drewnianym stropem wydzielono w niej dodatkowe piętro, przykryte wysokim dwuspadowym dachem.
Początkowo górne, główne piętro budynku najpewniej ogrzewane było otwartym paleniskiem, z którego dym ulatywał przez lufcik w dachu. Oświetlenie piętra zapewniały wysokie lecz wąskie okna, charakterystyczne dla XIV stulecia. Jego zachodnią część zapewne wypełniała reprezentacyjna aula, oświetlana po jednym oknie od północy i południa i zachodu.
Stan obecny
Wieża w Newhouse jest dziś porzuconą ruinę, leżącą z dala od drogi, w niewielkim lesie. Jej mury obwodowe zachowały się w dużej części, za wyjątkiem częściowo zawalonej ściany wschodniej i ubytków w miejscach gdzie znajdowały się okna i portale wejściowe. Wstęp na teren zabytku jest wolny, ale znajduje się on na terenie prywatnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.