Historia
Budowę zamku rozpoczął około 1240 roku walijski lord Maredudd ap Rhys, zaraz po tym gdy dokonano podziału regionu (cantref) Emlyn na rzece Cych pomiędzy niego a Waltera Marshalla. Warownia początkowo była budowlą drewniano – ziemną, ale wkrótce została przebudowana w murowaną, jako jedna z nielicznych tego typu wzniesionych przez Walijczyków. Celem budowy zamku była raczej chęć posiadania centrum administracyjnego, a nie ośrodka obronnego, jako że główna rezydencja Maredudda znajdowała się na zamku Dryslwyn. Po raz pierwszy zamek Newcastle odnotowany został w źródłach pisanych w 1257 roku, kiedy to król Henryk III zatwierdził umowę Maredudda z Marshallem.
W 1271 Emlyn przeszło na własność syna Maredudda, Rhysa ap Maredudda, który uniknął uwikłania się w pierwszą walijską wojnę o niepodległość, dzięki czemu został nagrodzony przez króla Edwarda I. Najwyraźniej nagroda nie spełniła oczekiwań Rhysa, gdyż zbuntował się on w 1287 roku i utracił Newcastle Emlyn na rzecz Rogera Mortimera, earla March. Wojska Rhysa odbiły zamek, ale na początku 1288 roku został on oblężony i zdobyty przez Roberta Tiptofta. Podobno w trakcie tych walk użyto machin oblężniczych ciągniętych przez aż 60 wołów. Rhys ap Maredudd uciekł, lecz został schwytany i stracony w 1291 roku. Jego majątek, w tym Emlyn, został skonfiskowany przez Koronę, zaś jakakolwiek władza rodowitych Walijczyków w regionie Deheubarth przepadła.
W XIV wieku trzej kolejni królowie Anglii: Edward I, Edward II i Edward III dokonywali rozbudowy i modernizacji zamku. W 1312 roku oddano do użytku nową reprezentacyjną aulę (great hall) i prawdopodobnie w tym czasie rozpoczęto budowę nowej dwubasztowej bramy. W połowie XIV wieku zamek i miasto uległy znacznemu wyludnieniu, kiedy teren został spustoszony przez czarną śmierć. Raport z 1343 roku informował, że zamek był w złym stanie. Niemniej już w 1347 roku został naprawiony przez Richarda de la Bere w imieniu Czarnego Księcia Edwarda. W 1382 roku został przyznany Szymonowi Burleyowi.
W 1400 roku wybuchł walijski bunt Owaina Glyndŵra, który został przez rodaków ogłoszony księciem Walii. Powstanie szybko rozprzestrzeniło się na południe kraju i w 1403 roku walijskie siły podeszły pod Newcastle Emlyn. Zamek został zdobyty a miasto, którego mieszkańcy byli w dużej mierze pochodzenia angielskiego, zostało złupione. Jednak szybko, gdyż w ciągu dwóch tygodni, obszar ten został odzyskany przez sir Thomasa Carew. Szkody musiały być znaczne, gdyż raport z 1428 roku opisywał zamek jako zrujnowany.
Pod koniec XV wieku dojście do władzy dynastii Tudorów o walijskim pochodzeniu, spowodowało uspokojenie napiętych stosunków pomiędzy dwoma narodami, a zarazem utratę znaczenia wojskowego walijskich zamków. Newcastle Emlyn został nabyty na początku XVI wieku przez magnata sir Rhysa ap Thomasa, który przekształcił zamek w rezydencję mieszkalną, między innymi przebijając duże, prostokątne okna.
W czasie angielskiej wojny domowej zamek pierwotnie był twierdzą rojalistów i w celu podniesienia jego obronności przed bramą usypano nowożytny bastion dla artylerii. Pomimo tego zamek kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. W 1644 roku został zdobyty przez siły parlamentu, a następnie szybko odbity przez rojalistów pod wodzą sir Charlesa Gerarda. Parlamentarzyści oblegali go ponownie w 1645 roku, ale bezskutecznie. Dopiero gdy cała Walia znalazła się pod władaniem parlamentu, Newcastle Emlyn został także zdobyty, a następnie niestety zrównany z ziemią, by uniemożliwić jego dalsze użycie wojskowe.
Architektura
Zamek został wzniesiony na wąskim, podłużnym półwyspie, utworzonym przez jeden z ciasnych meandrów rzeki Afon Teifi. Usytuowanie takie zapewniało otoczenie budowli wodami rzeki aż z trzech stron (przy czym po stronie północnej i południowej stoki opadały dość stromo ku korycie Teifi), a jedyną dogodną drogę dojazdową od strony zachodniej. Tam też zabezpieczono się przekopaniem poprzecznej fosy.
Rdzeń zamku miał w planie formę wieloboku o kształcie zbliżonym do trójkąta, wydzielającego dziedziniec o maksymalnych wymiarach około 35 x 25 metrów. Brama znajdowała się po stronie zachodniej i od połowy XIV wieku składała się z zespołu (16,8 x 11,5 metra) dwóch wielobocznych baszt flankujących przejazd między nimi. Korytarz bramny prawdopodobnie był słabo chroniony jedynie dwoma zestawami wrót, bez śladów po bronie lub moście zwodzonym. Pod basztą północną znajdowała się sklepiona piwnica. Górne piętro bramy było dostępne za pomocą zewnętrznej klatki schodowej na wschodniej ścianie, obok wieży północnej. Klatka ta mogła również zapewniać dostęp do chodnika obrońców na murze. Po obu stronach baszt bramnych znajdowały się latryny. Na południe od bramy znajdowała się kwadratowa wieża w formie wykuszowego występu muru. Obok znajdował się budynek reprezentacyjnej auli (great hall) i przylegająca do niego kaplica, kuchnia oraz spiżarnia.
Główna część zamku otoczona był zewnętrznym murem obronnym wydzielającym obszerne podzamcze. Znajdowała się na nim zabudowa gospodarcza, między innymi młyn wodny. Zewnętrzna brama znajdowała się od strony zachodniej, natomiast boczna furta od strony południowo – wschodniej. Dodatkowe przedzamcze czy też przyzamkowa osada zajmująca teren o wymiarach 30 x 60 metrów, znajdowała się po stronie zachodniej. Jej obwarowania miały formę drewniano – ziemną.
Stan obecny
Z zamku przetrwały do czasów współczesnych jedynie niewielkie relikty z których najokazalszym jest dolna część dwubasztowej bramy zamku górnego. Niestety została ona dodatkowo zniekształcona poprzebijanymi dużymi otworami okiennymi. Ruiny są udostępnione do zwiedzania za darmo.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.