Historia
Kościół w Mwnt najprawdopodobniej zbudowany został w XIII wieku. Przez cały okres swego funkcjonowania pozostawał niewielką, bardzo prostą budowlą, która w późniejszym okresie średniowiecza jedynej większej ingerencji doświadczyła w XV wieku, gdy północna ściana została przebudowana w związku ze wstawieniem późnogotyckiego lektorium. Renowacja wiktoriańska zabytku miała miejsce w 1853 roku. W jej trakcie podwyższono nawę, lecz do pierwotnej formy przywrócona została w trakcie naprawy z 1917 roku, prowadzonej po spustoszeniu przez bardzo silny sztorm. Kolejne prace naprawcze miały miejsce w 1952 roku.
Architektura
Kościół św. Krzyża zbudowany został z nieopracowanego kamienia, na łagodnym stoku, opadającym ku północy w stronę wybrzeża morskiego. Powstał jako z grubsza orientowana względem stron świata budowla, należąca do grupy najprostszych, salowych budynków sakralnych, wzniesionych na planie prostokąta bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Przykryty został dwuspadowym dachem, opartym przy krótszych bokach na pozbawionych jakichkolwiek zdobień szczytach, z których na zachodnim osadzona została prosta dzwonnica.
Wejście do wnętrza kościoła umieszczono w ścianie południowej, gdzie znalazł się ostrołucznie zamknięty, prosty portal w części zachodniej oraz kolejny portal dla plebana w partii wschodniej. Pierwotne otwory okienne mogły być wąskie, rozglifione, pozbawione zdobień. Pod koniec średniowiecza część z nich, lub nawet wszystkie, wymienione zostały na większe i bardziej dekoracyjne, utworzone w stylistyce gotyckiej. Między innymi w ścianę wschodnią osadzone zostało dwudzielne okno z trójlistnymi maswerkami umieszczonymi w prostokątnym obramieniu.
W XV wieku wnętrze kościoła przedzielono lektorium na część dla wiernych (zachodnią) i część prezbiterialną (wschodnią). By umożliwić wejście na górną galerię lektorium w ścianie północnej utworzony został ryzalit w którym osadzono nieoświetlane schody. Całość wnętrza przykryto otwartą, drewnianą więźbą dachową (ang. arched-braced collar truss), charakteryzującą się bardzo krótkimi wieszakami, inaczej słupami (ang. king post), które dzięki wycięciom po bokach utworzyły wraz z podobnie ukształtowanymi jętkami i krokwiami ozdobne trójliście.
Stan obecny
Kościół św. Krzyża jest dziś wyjątkowo malowniczo usytuowanym w pobliżu plaży i niewysokich wzgórz zabytkiem, wyróżniającym się pobielonymi murami i bardzo prostą sylwetką o oryginalnych, średniowiecznych murach. Znaczenie zabytku podwyższa wyjątkowo dobrze zachowana XV-wieczna więźba dachowa oraz chrzcielnica z XIII wieku. Z okresu średniowiecza zachowało się również okno wschodnie, południowe wejście oraz sąsiedni zamurowany portal, a także schody na lektorium. Pozostałe otwory okienne pochodzą z XVIII i XIX stulecia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kinross J., Discovering the smallest churches in Wales, Stroud 2007.
Ludlow N., Ceredigion Churches, An Overview of the Churches in Ceredigion, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Ceredigion Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.