Historia
Kościół w Mwnt najprawdopodobniej zbudowany został w XIII wieku. Przez cały okres swego funkcjonowania pozostawał niewielką, bardzo prostą budowlą, która w późniejszym okresie średniowiecza jedynej większej ingerencji doświadczyła w XV wieku, gdy północna ściana została przebudowana w związku ze wstawieniem późnogotyckiego lektorium. Renowacja wiktoriańska zabytku miała miejsce w 1853 roku. W jej trakcie podwyższono nawę, lecz do pierwotnej formy przywrócona została w trakcie naprawy z 1917 roku, prowadzonej po spustoszeniu przez bardzo silny sztorm. Kolejne prace naprawcze miały miejsce w 1952 roku.
Architektura
Kościół św. Krzyża zbudowany został z nieopracowanego kamienia, na łagodnym stoku, opadającym ku północy w stronę wybrzeża morskiego. Powstał jako z grubsza orientowana względem stron świata budowla, należąca do grupy najprostszych, salowych budynków sakralnych, wzniesionych na planie prostokąta bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Przykryty został dwuspadowym dachem, opartym przy krótszych bokach na pozbawionych jakichkolwiek zdobień szczytach, z których na zachodnim osadzona została prosta dzwonnica.
Wejście do wnętrza kościoła umieszczono w ścianie południowej, gdzie znalazł się ostrołucznie zamknięty, prosty portal w części zachodniej oraz kolejny portal dla plebana w partii wschodniej. Pierwotne otwory okienne mogły być wąskie, rozglifione, pozbawione zdobień. Pod koniec średniowiecza część z nich, lub nawet wszystkie, wymienione zostały na większe i bardziej dekoracyjne, utworzone w stylistyce gotyckiej. Między innymi w ścianę wschodnią osadzone zostało dwudzielne okno z trójlistnymi maswerkami umieszczonymi w prostokątnym obramieniu.
W XV wieku wnętrze kościoła przedzielono lektorium na część dla wiernych (zachodnią) i część prezbiterialną (wschodnią). By umożliwić wejście na górną galerię lektorium w ścianie północnej utworzony został ryzalit w którym osadzono nieoświetlane schody. Całość wnętrza przykryto otwartą, drewnianą więźbą dachową (ang. arched-braced collar truss), charakteryzującą się bardzo krótkimi wieszakami, inaczej słupami (ang. king post), które dzięki wycięciom po bokach utworzyły wraz z podobnie ukształtowanymi jętkami i krokwiami ozdobne trójliście.
Stan obecny
Kościół św. Krzyża jest dziś wyjątkowo malowniczo usytuowanym w pobliżu plaży i niewysokich wzgórz zabytkiem, wyróżniającym się pobielonymi murami i bardzo prostą sylwetką o oryginalnych, średniowiecznych murach. Znaczenie zabytku podwyższa wyjątkowo dobrze zachowana XV-wieczna więźba dachowa oraz chrzcielnica z XIII wieku. Z okresu średniowiecza zachowało się również okno wschodnie, południowe wejście oraz sąsiedni zamurowany portal, a także schody na lektorium. Pozostałe otwory okienne pochodzą z XVIII i XIX stulecia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kinross J., Discovering the smallest churches in Wales, Stroud 2007.
Ludlow N., Ceredigion Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.