Historia
Kościół św. Mikołaja zaczęto budować około 1223 roku, najpewniej wraz z pobliskim zamkiem, ufundowanym z inicjatywy króla angielskiego Henryka III, po wydarciu okolicznych ziem z rąk Llywelyna ap Iorwertha. Wpierw wzniesiona została nawa, następnie, ale jeszcze w XIII wieku, kościół powiększono o boczne kaplice (umieszczone na kształt transeptu) i wyodrębnione prezbiterium. W XV i XVI wieku kościół przekształcono w stylistyce późnogotyckiej, prawdopodobnie dobudowano wówczas wieżę, wymieniono także wyposażenie, częściowo sprowadzone z rozwiązanego w 1539 roku opactwa Chirbury (lektoria).
Nowożytne przekształcenia rozpoczęto na dużą skalę w 1816 roku, gdy rozebrano średniowieczną wieżę a na jej miejsce wzniesiono nową. Pomiędzy 1840 a 1850 dostawiono zakrystię, zaś w latach 1863-1868 wymieniono poszycie dachowe nad prezbiterium i dobudowano kruchtę południową. Następnie w okresie 1877-1878 wymieniono wyposażenie i utworzono północną arkadę w transepcie.
Architektura
Kościół św. Mikołaja usytuowano w południowo – wschodniej części miasta, blisko ale nie bezpośrednio przy miejskich murach obronnych, na niewysokim wzniesieniu nad którym górowało wzgórze zamkowe po stronie północno – zachodniej. U schyłku średniowiecza kościół posiadał w planie kształt krzyża łacińskiego, złożonego z jednonawowego korpusu, transeptu oraz położonego na wschodzie prostokątnego w planie ale krótkiego prezbiterium, o tej samej szerokości co nawa (łącznie nawa i prezbiterium otrzymały wymiary około 23,5 x 7,9 metra). Unikalności układowi kościoła nadawała czworoboczna wieża, usytuowana po stronie północnej, na przedłużeniu transeptu. Pierwotnie była ona wzmocniona wysokimi przyporami od północy i zwieńczona blankowanym przedpiersiem.
W pierwszej połowie XIII wieku korpus kościoła oświetlały nieduże, rozglifione do wnętrza lancetowate okna, natomiast wejście prowadziło do nawy od południa poprzez ostrołuczny portal utworzony z czerwonego piaskowca (co wyraźnie odróżniało go od murów, wzniesionych z szarych nieobrobionych kamieni). Podobny portal funkcjonował także po przeciwnej stronie, w ścianie północnej, a wysokie i wąskie okna lancetowate umieszczono także w dobudowanym później transepcie, który w zachodniej ścianie północnego ramienia zaopatrzono w portal wejściowy.
Na przełomie XV i XVI wieku w południowy kąt między prezbiterium a transeptem wbudowano płytki ryzalit, mający na celu pogrubienie muru i osadzenie w nim spiralnej klatki schodowej. Wiodła ona na balkon, czy też górną galerię lektorium, oddzielającego część prezbiterialną od reszty kościoła. Była to modyfikacja bardzo często spotykana w walijskich kościołach farnych, gdzie lektoria u schyłku średniowiecza była bardzo popularnym elementem wyposażenia.
Stan obecny
Kościół pomimo drastycznych niekiedy przekształceń jakie przeszedł w XIX wieku (całkowita przebudowa wieży wraz z dużą częścią północnego ramienia transeptu, dostawienie zakrystii i kruchty, wymiana części okien), uznawany jest dziś za bardzo cenny zabytek, oznaczony najwyższą kategorią w trójstopniowej klasyfikacji walijskich zabytków architektury. Zawdzięcza to zachowanej późnośredniowiecznej więźbie dachowej nawy, dwóm przegrodom przeniesionym z opactwa Chirbury, licznym nagrobkom z XV i XVI wieku, czy wspaniałemu maswerkowi okazałego okna wschodniego prezbiterium. Ponadto oryginalne okna z XIII wieku przetrwały w nawie, południowym ramieniu i bocznych ścianach ramienia północnego transeptu, zaś pierwotny portal widoczny jest w południowej ścianie nawy, zachodniej ścianie transeptu (częściowo przysłonięty jest dziś nowożytna przyporą) i północnej ścianie nawy (obecnie zamurowany). Wewnątrz oprócz więźby dachowej oryginalna, XIII-wieczna arkada widoczna jest w południowym ramieniu transeptu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Mid-Wales, Malvern 1997.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions of Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments of the County of Montgomery, London 1911.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Parish Church of Saint Nicholas A Grade I Listed Building in Montgomery, Powys.